Nâng cao năng lực cho các tổ chức xã hội trong phòng, chống HIV/AIDS

Với đặc điểm, đặc thù riêng của dịch HIV/AIDS thì các tổ chức xã hội là “cánh tay nối dài” hỗ trợ hệ thống y tế công trong công tác phòng chống HIV/AIDS.

Tư vấn điều trị HIV cho bệnh nhân. Ảnh: Thùy Chi

Hơn 167 nghìn người đang được điều trị HIV bằng thuốc ARV

Thời gian qua dưới dự chỉ đạo của Ðảng, Nhà nước và sự vào cuộc một cách mạnh mẽ của tất cả các tổ chức xã hội, hoạt động phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Hoạt động dự phòng được mở rộng như các chương trình bao cao su, bơm kim tiêm, methdone, mở rộng và tăng nhanh số lượng người bệnh AIDS được điều trị thuốc kháng virus ARV.

Về công tác truyền thông nâng cao nhận thức của người dân về phòng, chống HIV/AIDS, Việt Nam đã làm rất tốt, huy động sự tham gia của không chỉ ngành y tế và các ban ngành, các cấp và các tổ chức cộng đồng cùng làm truyền thông. Hình thức truyền thông cũng rất đa dạng, phong phú, không chỉ là truyền thông trên các phương tiện đại chúng như đài phát thanh, truyền hình, báo in hoặc tổ chức truyền thông trực tiếp.
Đặc biệt là nhanh nhạy trọng sử dụng mạng xã hội (website; facebook; tik tok…) đối với công tác truyền thông. Nhờ vậy, đến nay hầu hết người dân đã có những hiểu biết cơ bản về phòng, chống HIV/AIDS và kỳ thị phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS cũng đã giảm đi rất nhiều.

Việt Nam cũng đã triển khai rất tốt các hoạt động can thiệp giảm hại: Phân phát và hướng dẫn sử dụng bơm kim tiêm sạch, bao cao su, chất bôi trơn cho các nhóm có hành vi nguy cơ cao, đặc biệt gần đây tập trung nhiều các can thiệp cho nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới.

Mỗi năm, hàng chục triệu bơm kim tiêm và bao cao su được cấp phát miễn phí. Để giảm thiểu số người nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy, điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng methadone cũng đã được mở rộng ở tất cả các tỉnh, thành phố.

Hiện nay, có hơn 50.000 người nghiện các chất dạng thuốc phiện được điều trị bằng methadone. Cùng với đó, Việt Nam cũng đang đẩy mạnh điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc kháng HIV (PrEP) cho hơn 40.000 khách hàng. Điều này giúp giảm đáng kể việc lây nhiễm HIV trong các nhóm có hành vi nguy cơ cao. Thời điểm cao nhất đỉnh dịch (vào những năm 2000) tỉ lệ nhiễm HIV trong nhóm người nghiện chích ma túy vào khoảng xấp xỉ 30% thì đến nay chỉ còn khoảng hơn 10%.

Về công tác xét nghiệm sàng lọc HIV đã bao phủ 100% tuyến huyện với hơn 1.300 cơ sở và xét nghiệm khẳng định HIV đã bao phủ 100% tỉnh/thành phố với 204 phòng xét nghiệm khẳng định. Xét nghiệm nhiễm mới đã được triển khai tại 28 tỉnh/thành phố trên cả nước. Mỗi năm có tới hơn 1 triệu test HIV được triển khai không chỉ ở hệ thống y tế mà ở cả cộng đồng và do chính các tổ chức cộng đồng thực hiện.

Về điều trị HIV/AIDS, hiện có 167.022 người đang được điều trị HIV bằng thuốc ARV và hiệu quả rất cao. Tỉ lệ bệnh nhân điều trị ARV có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế đạt tới 96% và Việt Nam là một trong số ít các quốc gia đạt được tỉ lệ này.

Với hiệu quả này thì không chỉ giúp người bệnh khỏe mạnh mà còn giảm lây nhiễm HIV ra cộng đồng, thậm chí không làm lây truyền HIV cho bạn tình của mình. Ngoài ra, Việt Nam cũng đang triển khai điều trị viêm gan C cho bệnh nhân HIV và bệnh nhân điều trị methadone. Tỉ lệ khỏi bệnh đạt tới 97,4%.

Với sự liên tục mở rộng độ bao phủ và nâng cao chất lượng cung cấp các dịch vụ dự phòng, điều trị HIV/AIDS, Việt Nam đã kiểm soát được dịch HIV/AIDS. Nhiều năm liền tỉ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư luôn ở mức dưới 0,3%. Cùng với đó chương trình phòng chống HIV/AIDS đã giúp cho khoảng 950.000 không bị nhiễm HIV và hơn 300.000 người không bị tử vong liên quan đến HIV/AIDS.

Củng cố hệ thống cộng đồng – giá trị cốt lõi

Với nhiều nỗ lực, công tác phòng, chống HIV đã đạt được nhiều kết quả nổi bật. Những kết quả phòng, chống HIV/AIDS kể trên, ngoài sự tham gia của cả hệ thống chính trị, ngành y tế, còn có các tổ chức xã hội đóng góp không nhỏ.

Là một trong những dự án lớn phòng, chống HIV/AIDS,  Dự án VUSTA - Dự án Quỹ Toàn cầu phòng, chống HIV/AIDS của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) cũng đã và đang coi việc xây dựng, củng cố hệ thống cộng đồng chính là giá trị cốt lõi nhằm chung tay đạt được các mục tiêu đã đề ra trong công tác phòng chống HIV/AIDS tại Việt Nam.

Ông Phạm Quang Thao, Giám đốc Dự án VUSTA – Quỹ Toàn cầu phòng, chống HIV/AIDS cho biết. Dự án đóng góp khoảng 20% (~2.000 ca/năm) số ca phát hiện HIV dương tính mới trong tổng số 10.000 ca toàn quốc và được các địa phương trên địa bàn 15 tỉnh Dự án ghi nhận nỗ lực đóng góp.

Giai đoạn 2021-2023: tình hình dịch HIV có những biển đổi phức tạp và gia tăng số mới mắc (13.000 ca trong năm 2021) bởi những ảnh hưởng khách quan và chủ quan từ tác động của Dịch Covid-19 cho tới những hình thái lây truyền gia tăng trong nhóm Nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và Chuyển giới nữ. Do đó, giai đoạn 2021-2023, Dự án VUSTA đặc biệt chú trọng mục tiêu tăng cường sự tham gia của các tổ chức xã hội và các tổ chức cộng đồng được triển khai tại 15 tỉnh, thành phố của Việt Nam.

Bà Lê Thu Giang, Trung tâm sáng kiến sức khỏe và dân số cho biết, các nhóm hỗ trợ cộng đồng (CBO) hoạt động phòng chống HIV/AIDS là những nhóm xuất thân từ cộng đồng người đồng tính, song tính, chuyển giới (LGBT), người có HIV (NCH), phụ nữ bán dâm (SW)...

Hiện nay có khoảng 400 CBO lớn nhỏ đang hoạt động tại Việt Nam bao gồm những CBO được hỗ trợ và không được hỗ trợ từ các dự án phòng chống HIV. Các CBO này đóng vai trò quan trọng trong việc truyền thông giảm hành vi nguy cơ cho cộng đồng đích, xét nghiệm và kết nối điều trị HIV, hai yếu tố vô cùng quan trọng trong việc giảm nguy cơ lây nhiễm cho bạn tình của người có HIV và trong cộng đồng.

Thời gian gần đây, CBO còn cung cấp các dịch vụ khác như tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) hay vận động chính sách, tham gia lập kế hoạch và theo dõi, đánh giá nhằm hướng tới mục tiêu kết thúc đại dịch HIV/AIDS vào năm 2030.

Các báo cáo Quốc gia cho thấy, CBO có thể đóng góp từ 25-50% các chỉ tiêu cung cấp dịch vụ. Một số tỉnh, thành phố có tới 60-70% các ca nhiễm HIV mới được phát hiện do các tổ chức cộng đồng thực hiện.

ThS. Võ Hải Sơn, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) đánh giá, các tổ chức cộng đồng ngày càng có vị thế và vai trò đặc biệt quan trọng trong chương trình ứng phó với đại dịch HIV/AIDS, chung tay góp phần kiểm soát bệnh dịch HIV/AIDS tại Việt Nam.

Các nhóm cộng đồng, mạng lưới và doanh nghiệp xã hội, không chỉ cung cấp các dịch vụ can thiệp giảm hại (như truyền thông, phân phát bơm kim tiêm, bao cao su), chuyển gửi khách hàng tiếp cận dịch vụ thích hợp… thời gian gần đây các tổ chức xã hội còn cung cấp các dịch vụ khác như: Tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) hay vận động chính sách, tham gia lập kế hoạch và theo dõi, đánh giá.

Đặc biệt, nhiều tổ chức cộng đồng lớn mạnh đã thành lập doanh nghiệp xã hội và có tư cách pháp nhân. Các phòng khám tư nhân do các doanh nghiệp xã hội lập ra có ưu thế vượt trội, kết nối và trợ giúp được rất nhiều khách hàng e ngại dịch vụ y tế công.

Nếu như trước đây, hoạt động của các tổ chức cộng đồng thông qua tài trợ từ các tổ chức/dự án quốc tế thì đến nay, chúng ta cần phải tính đến sử dụng nguồn lực trong nước.

Để các tổ chức cộng đồng đảm nhiệm được các dịch vụ công và có thể ký được hợp đồng với các cơ quan nhà nước, thì theo ThS. Võ Hải Sơn, ngoài phát triển kỹ năng về chuyên môn, cần nâng cao năng lực quản lý tài chính, quản lý tổ chức cho các tổ chức cộng đồng.

Bên cạnh đó, về phía Trung ương, cũng cần thành lập Ban cố vấn để có thể tư vấn, hỗ trợ các tổ chức cộng đồng triển khai hoạt động, phát triển bền vững.