Tự xét nghiệm HIV - Lựa chọn tiện lợi và riêng tư

Dịch HIV ở Việt Nam tập trung chủ yếu ở các nhóm nguy cơ cao: nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), phụ nữ chuyển giới (TGW), người tiêm chích ma túy (PWID) và phụ nữ bán dâm (FSW). Những nhóm này phải đối mặt với nhiều rào cản khi xét nghiệm HIV, bao gồm sợ bị kỳ thị và phân biệt đối xử. 

Sinh phẩm tự xét nghiệm được triển khai rộng rãi và hiệu quả thông qua các tổ chức cộng đồng.Ảnh: VGP/Nam Tống

Trước đây, tỉ lệ xét nghiệm HIV hằng năm tại các cơ sở y tế khá thấp, khoảng 30%. Tuy nhiên, hiện nay việc tự xét nghiệm HIV (HIVST) đang được sử dụng để vượt qua những rào cản này, cung cấp một tùy chọn xét nghiệm nhanh chóng, bảo mật và riêng tư, giúp tăng cường phát hiện ca nhiễm HIV tại Việt Nam.

Tự xét nghiệm HIV để hướng tới mục tiêu 90-90-90

Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở châu Á áp dụng các mục tiêu toàn cầu 90-90-90, Giờ đây là mục tiêu 95-95-95, nhằm chấm dứt dịch HIV. Sáng kiến Thúc đẩy tăng trưởng thị trường (Healthy Market) do PATH lãnh đạo, được tài trợ bởi PEPFAR thông qua USAID, phối hợp chặt chẽ với Bộ Y tế Việt Nam (MOH) để giới thiệu các chiến lược xét nghiệm HIV mới, tăng tốc độ phát hiện ca nhiễm để đạt mục tiêu "90" đầu tiên. 
Từ năm 2015, Healthy Market và Cục phòng, chống HIV/AIDS (VAAC) đã thí điểm các dịch vụ tự xét nghiệm HIV. Vào tháng 5 năm 2016, HIVST được giới thiệu cùng với xét nghiệm của người cung cấp, cho phép các nhóm nguy cơ cao tiếp cận bộ dụng cụ HIVST thông qua các tổ chức xã hội dân sự (CBOs) và đặt hàng trực tuyến.

Các phát hiện chính từ thí điểm HIVST (tháng 5 năm 2016 đến tháng 5 năm 2018) bao gồm:

Tỉ lệ dương tính cao: HIVST với các dịch vụ của CBOs cho thấy tỉ lệ dương tính với HIV cao hơn so với xét nghiệm tại cơ sở. Trong số 8.699 người tự xét nghiệm, 6,8% nhận kết quả phản ứng, 86,5% trong số này nhận xét nghiệm khẳng định, và 94,5% trường hợp xác nhận đã được điều trị bằng thuốc kháng virus (ART).

Chấp nhận: Hơn 97% người tham gia đánh giá HIVST cho rằng HIVST chấp nhận được và họ sẽ giới thiệu nó cho bạn bè. Mặc dù gặp một số khó khăn khi sử dụng các xét nghiệm (64% đối với Alere Determine và 21% đối với OraQuick), việc giải thích kết quả đúng trong hơn 97% trường hợp.

Người xét nghiệm lần đầu và ít xét nghiệm: HIVST thu hút 54,7% người xét nghiệm lần đầu, với tỉ lệ cao hơn ở FSW, PWID và đối tác tình dục của họ so với MSM. Trong số những người đã từng xét nghiệm trước đó, 24,1% không xét nghiệm trong năm trước đó.

Sự thành công của thí điểm HIVST đã dẫn đến việc nó được đưa vào kế hoạch hành động của VAAC cho giai đoạn 2016-2020 và cam kết của MOH về mở rộng quy mô HIVST trên toàn quốc. Đơn xin hỗ trợ từ Quỹ Toàn Cầu sẽ tiếp tục giúp Việt Nam mở rộng dịch vụ HIVST thông qua hệ thống y tế công cộng. PEPFAR cũng cam kết tăng cường tiếp cận HIVST qua các tổ chức xã hội dân sự và các lĩnh vực công và tư từ năm 2018 đến năm 2020 và tiếp tục kéo dài cho đến hiện tại.

Để khuyến khích sử dụng selftest HIV, Việt Nam đã triển khai nhiều chương trình, chiến dịch truyền thông và tư vấn. Các chiến dịch tương tự như "Tự xét nghiệm, tự bảo vệ" do nhiều NGOs, CBOs thực hiện lan tỏa khắp Việt Nam. Chương trình đã cung cấp miễn phí hàng nghìn bộ xét nghiệm HIV tại nhà, đồng thời hướng dẫn cách sử dụng và giải đáp thắc mắc cho cộng đồng.

Bên cạnh đó, trang web https://tuxetnghiem.vn do WHO, và Cục phòng chống HIV/AIDS (Dự án EPIC) xây dựng cũng là một kênh hiệu quả để tăng cường tiếp cận xét nghiệm HIV, đặc biệt với các nhóm nguy cơ cao như nam quan hệ đồng giới, người chuyển giới, người bán dâm. Qua website, mọi người có thể đăng ký nhận bộ xét nghiệm miễn phí, được hướng dẫn sử dụng và hỗ trợ tư vấn sau xét nghiệm.

Tự xứt nghiệm mang lại nhiều lợi ích

Tự xét nghiệm HIV (hay còn gọi là HIV self-testing) mang lại nhiều lợi ích so với các phương pháp xét nghiệm truyền thống. Đầu tiên, nó giúp giảm bớt sự kỳ thị và phân biệt đối xử mà nhiều người lo ngại khi đến các cơ sở y tế công cộng.

Thứ hai, cung cấp một phương pháp xét nghiệm linh hoạt, cho phép người sử dụng tự xét nghiệm ở bất kỳ đâu và bất kỳ khi nào họ cảm thấy thuận tiện. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người có thời gian làm việc không cố định hoặc sống ở các khu vực xa xôi, nơi dịch vụ y tế hạn chế. Hầu hết các bộ xét nghiệm đều cho kết quả nhanh chóng, thường trong vòng 10-20 phút.

Một điểm mạnh khác của HIVST là khả năng tiếp cận nhóm nguy cơ cao chưa từng hoặc ít khi xét nghiệm trước đó. Khảo sát cho thấy nhiều người trong nhóm này lần đầu tiên biết đến tình trạng HIV của mình thông qua HIVST. Điều này không chỉ giúp phát hiện sớm các trường hợp nhiễm HIV mà còn hỗ trợ việc đưa những người này vào hệ thống chăm sóc y tế kịp thời.

Hạn chế của việc kiểm tra tại nhà

Một trong những thách thức lớn nhất của HIVST là nguy cơ người sử dụng không thực hiện đúng các bước xét nghiệm do thiếu hướng dẫn hoặc hiểu biết đầy đủ. Mặc dù các bộ dụng cụ thường đi kèm với hướng dẫn chi tiết, nhưng không phải ai cũng dễ dàng hiểu và làm theo các bước này. Điều này có thể dẫn đến kết quả không chính xác, làm giảm độ tin cậy của xét nghiệm.

Mặc dù các bộ dụng cụ xét nghiệm HIV tự thực hiện có độ nhạy và độ đặc hiệu cao, chúng vẫn không thể đạt độ chính xác tuyệt đối như các xét nghiệm tại phòng thí nghiệm. Các yếu tố như cách lấy mẫu, thời điểm xét nghiệm và chất lượng bộ dụng cụ có thể ảnh hưởng đến kết quả. Đặc biệt, nếu xét nghiệm được thực hiện quá sớm sau khi tiếp xúc với HIV, kết quả có thể là âm tính giả do tải lượng virus chưa đủ cao để phát hiện.

Khi xét nghiệm tại cơ sở y tế, người xét nghiệm thường nhận được sự hỗ trợ tâm lý và tư vấn trước và sau khi xét nghiệm. Điều này rất quan trọng trong việc giúp họ hiểu kết quả và định hướng các bước tiếp theo. Với HIVST, người sử dụng không có sự hỗ trợ này, có thể dẫn đến căng thẳng và hoang mang nếu kết quả dương tính. Việc không có sự hỗ trợ tâm lý tức thì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần và khả năng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc y tế tiếp theo

Một trong những vấn đề với HIVST là người xét nghiệm có thể không báo cáo kết quả hoặc không theo dõi các bước tiếp theo nếu kết quả dương tính. Việc không đến cơ sở y tế để xét nghiệm xác nhận và điều trị có thể làm giảm hiệu quả của việc phát hiện và quản lý HIV. Điều này đặc biệt quan trọng vì việc điều trị sớm có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống và giảm nguy cơ lây nhiễm cho người khác

Với HIVST, việc việc thu thập dữ liệu chính xác về số lượng và kết quả xét nghiệm, làm hạn chế khả năng đánh giá và cải thiện chương trình. Điều này cũng làm giảm khả năng theo dõi các ca nhiễm mới và xu hướng dịch tễ học

Các loại xét nghiệm HIV

Hiện nay, có nhiều loại xét nghiệm HIV tại nhà đang được sử dụng phổ biến, như OraQuick, INSTI, hay Mylan HIV Self Test, CheckNow... Mỗi loại có những ưu nhược điểm riêng và phù hợp với từng đối tượng người dùng. Khi lựa chọn bộ xét nghiệm HIV tại nhà, người dùng cần lưu ý một số tiêu chí như: độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm, thời gian cho kết quả, giá thành, tính dễ sử dụng. Đặc biệt, việc đọc kỹ và làm theo đúng hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất là yếu tố then chốt để có được kết quả chính xác nhất.

Kiểm tra HIV tại nhà là một bước tiến quan trọng trong công tác phòng chống HIV/AIDS, mang lại nhiều lợi ích như sự tiện lợi, riêng tư và dễ tiếp cận cho người dùng. Tuy nhiên, phương pháp này cũng có những hạn chế nhất định về độ chính xác và cần sự hỗ trợ của các cơ sở y tế.

Dù lựa chọn hình thức xét nghiệm nào, việc thực hiện xét nghiệm HIV định kỳ vẫn là vô cùng cần thiết để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng. Mỗi cá nhân cần chủ động và có ý thức trong việc tầm soát HIV, góp phần đẩy lùi đại dịch toàn cầu này.