Giá trị văn hóa trong lễ Cấp sắc của người Sán Dìu

Lễ Cấp sắc là một nét đẹp văn hóa tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Sán Dìu. Từ năm 2018, nghi lễ này được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Nghệ nhân Ưu tú Diệp Minh Tài, tổ dân phố Tam Thái, thị trấn Hóa Thượng (Đồng Hỷ), đã sưu tầm được hàng chục cuốn sách có nội dung về phong tục, tập quán, như: Cúng đình làng, cúng tổ tiên, cúng mụ trẻ em, cúng cấp sắc của người dân tộc Sán Dìu, viết bằng chữ Hán cổ.

Nghi lễ Cấp sắc được đồng bào dân tộc Sán Dìu gìn giữ, trao truyền như một vật báu của dân tộc mình. Với mong nguyện được an lành, nên trong đời sống tinh thần của đồng bào, thầy cúng được mọi người tôn trọng, ví là “sứ giả” chuyển tải mọi thông điệp, nguyện vọng của con người đến thế giới thần linh và ngược lại. Vì thế, hầu hết các gia đình, dòng họ khi có việc đều mời thầy cúng đến nhà để thực hành nghi lễ này.

Nhưng để trở thành “sứ giả”, người làm thầy phải chịu nhiều kham khổ, rèn luyện, kiêng kị; phải người có “căn” mới được các thầy “bề trên” lựa chọn, hướng cho việc làm thầy từ nhỏ, như cho học chữ Hán cổ, theo thầy cúng phụ việc, làm quen với các nghi lễ; thực hành nghi lễ truyền thống...

Việc cấp sắc thường trải qua 3 cấp, mỗi lần tăng cấp lại đổi pháp danh và được cấp thêm âm binh để tăng uy lực, quyền phép. Việc cấp sắc, bắt đầu là vào sớ. Nghi lễ vào sớ là nghi lễ đánh dấu bước đầu hành nghề của người thụ lễ. Lễ vật cần 3 đến 5 con gà, hương, hoa, oản quả, rượu trắng, nước lã… một tờ điệp dương, một tờ điệp âm, một lá sớ.

Các thầy làm lễ thỉnh thánh, khao quân rồi dâng sớ tấu báo lý do làm lễ, xin các thần thánh chứng nhận bảo trợ cho người thụ lễ. Lễ vào sớ có thầy cả, thầy hai và thầy ba. Thầy cả thân độ bản sư cấp pháp cho đệ tử. Thầy hai kiểm soát toàn bộ quy trình cấp pháp, truyền phép cho người thụ lễ. Thầy ba chứng nhận cho người thụ lễ.

Người thụ lễ đạt cấp Pháp sư. Pháp sư được cấp đồ nghề hành lễ gồm: Ấn pháp sư, ấn phật, lệnh bài, áo, mũ, thanh la, não bạt, tù và. Nhưng chủ yếu tự cúng lễ trong gia đình, thực hiện các nghi thức cầu khấn, trả lễ thông thường như cúng giải hạn, cầu an, cầu phúc, trấn trạch, và theo phụ giúp thầy trong các đám, lễ chung của cộng đồng.

Lần thứ hai là cấp sắc. Nghi lễ Cấp sắc, một thủ tục bắt buộc, đánh dấu bước trưởng thành của thầy cúng, chính thức công nhận thành viên trong nghề thầy cúng của người Sán Dìu. Sau khi chuẩn bị đầy đủ lễ vật, các thầy thực hiện nghi thức tẩy uế, trấn yểm đàn lễ, thỉnh cầu các vị thần thánh, dâng rượu và các loại hoa quả, bánh trái, thỉnh Tam thiên pháp chủ, thần thánh, thành hoàng giáng đàn.

Tiếp đến là nghi lễ chiêu binh thiên thánh, mời thiên binh vạn mã, thiên tướng, thần thánh, sư phụ về dự lễ. 37 vị thần thánh được thỉnh mời đến chứng đàn trong lễ Cấp sắc. Đến nghi lễ dâng sớ tấu thánh; trình lệnh bài, ấn của người thụ lễ; dâng và tấu sớ; dâng khăn hồng; nghi thức lập ngai quy; truyền tín hiệu của Thánh; cấp quân lương; tạ ơn; đại phàn.

Sớ điệp của thầy truyền cho người thụ lễ gồm 24 tờ điệp. Những tờ điệp âm đọc xong thì hóa ngay, tờ điệp dương đã được đóng dấu hợp đồng, người thụ lễ giữ, đến khi qua đời, đệ tử mang ra làm lễ và đốt hóa theo.

Lễ Cấp sắc phải có 9 thầy bảo hộ và giúp đỡ, gồm các thầy: Bản sư, Bảo quý, Chứng minh, Gia bổ chức sư, Diễn đàn, Truyền phép, Kết quy tinh đẩu (2 thầy) và thầy Hoa công.

Tất cả các nghi lễ được diễn ra liên tục trong thời gian hai ngày, một đêm.  Người làm thầy cúng được cấp sắc lần thứ ba sẽ đạt cấp Tổng Xuyến. Đây là cấp bậc cao nhất đối với thầy cúng.

Trong cuộc sống đời thường, cả 3 chức vị: Pháp sư, Chức sư và Tổng Xuyến đều có quyền hành pháp và truyền pháp cho đệ tử cấp dưới. Người được cấp sắc thề nguyện chịu đựng mọi gian khổ, không ngại khó khăn, không phân biệt giàu nghèo, không dùng phép thuật hại người. Chính vì thế, lễ Cấp sắc ngoài ý nghĩa tín ngưỡng còn có giá trị giáo dục cao; đồng thời có tác dụng nhất định trong đời sống văn hóa hiện nay.