Từ phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá (TDĐKXDĐSVH) ở khu dân cư những con đường bê tông sạch sẽ thay thế những đoạn đường lầy lội; các hủ tục lạc hậu trong ma chay, cưới hỏi dần bị xoá bỏ, tệ nạn xã hội bị đẩy lùi... Nhưng một thực tế hiện nay ở Phú Bình là những cố gắng, nỗ lực của một tập thể, cộng đồng dân cư để xây dựng xóm văn hoá đang bị mất dần chỉ vì một tiêu chí: Sinh con thứ ba.
Xã Lương Phú (Phú Bình) là địa phương được huyện đánh giá có phong trào TDĐKXDĐSVH ở khu dân cư phát triển toàn diện. Năm 2006, xã có 12 xóm thì có 2 xóm đạt danh hiệu khu dân cư tiên tiến, còn 10 xóm đạt xóm văn hoá, trong đó có những xóm đạt nhiều năm liền như: Xóm Chiềng (10 năm), xóm Trình (9 năm), xóm Lương Thái (6 năm)… Nhưng năm 2007, xã có 5 xóm mất danh hiệu văn hoá, khu dân cư tiên tiến chỉ vì có một số trường hợp sinh con thứ ba. Anh Hoàng Thanh Tùng, cán bộ văn hoá xã cho biết: Trên thực tế, XDĐSVH ở khu dân cư chỉ là phong trào, mà đã là phong trào thì rất cần sự ủng hộ nhiệt tình của người dân. Nhưng nếu người dân không chấp hành thì cũng chưa có biện pháp gì để xử phạt ngoài việc không công nhận danh hiệu gia đình văn hoá, xóm văn hoá.
Sở dĩ, Lương Phú có 100% xóm đạt danh hiệu xóm văn hoá, khu dân cư tiên tiến là do xã đã làm tốt công tác tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện phong trào. Tuy nhiên, sau hơn 10 năm thực hiện thì người dân cũng đã dần quen với danh hiệu này nên không nhiệt tình như những năm trước. Cùng với đó, năm 2007, Nhà nước có chủ trương chia tách cơ quan dân số từ Trung ương đến cơ sở nên cán bộ làm công tác dân số chưa yên tâm công tác, trong khi phụ cấp lại thấp (190.000 đồng/tháng).
Mặt khác, người dân cho rằng cơ quan dân số giải thể thì có thể đẻ bao nhiêu con tuỳ thích và sẽ chẳng có ai giám sát. Chính vì thế, năm qua xã Lương Phú đã có 6 trường hợp sinh con thứ ba và các xóm có người sinh con thứ ba đều bị mất danh hiệu văn hoá, trong đó có xóm Chiềng 10 năm liền đạt xóm văn hoá, xóm đã từng được báo cáo điển hình ở cấp tỉnh, Trung ương về phong trào TDĐKXDĐSVH ở khu dân cư.
Theo đồng chí Nguyễn Quốc Trường, chuyên viên XDĐSVH cơ sở, Phòng Văn hoá và Thông tin Phú Bình thì ngoài nguyên nhân chính là do sinh con thứ ba đã khiến cho huyện có tới gần 20 xóm mất danh hiệu xóm văn hoá thì còn có một số nguyên nhân khác đang góp phần kìm hãm sự phát triển của phong trào như: Kinh phí hoạt động phong trào thấp, cấp huyện và xã mỗi năm chỉ có 3 triệu đồng, 1 triệu đồng/xóm trong khi một năm có rất nhiều hoạt động cần triển khai từ huyện đến cơ sở. Ban chỉ đạo phong trào chủ yếu là kiêm nhiệm từ các ngành, đoàn thể lại thường xuyên thay đổi. Hơn nữa, từ năm 2006 không còn danh hiệu Làng văn hoá cấp tỉnh nên các xóm được công nhận văn hoá một năm nay nhiều năm vẫn có danh hiệu chung là xóm văn hoá.
Từ những nguyên nhân đó đã dẫn tới phong trào toàn dân đoàn kết XDĐSVH ở khu dân cư thời gian gần đây “chùng” xuống, không tạo được động lực để nhân dân phấn đấu. Đã hơn 10 năm triển khai phong trào, đến nay Phú Bình vẫn còn 4 xã chưa bao giờ có xóm văn hoá đó là: Bàn Đạt, Nga My, Tân Thành, Bảo Lý.
Từ thực tế trên ở Phú Bình, thiết nghĩ các ngành chức năng cần nghiên cứu xem xét, điều chỉnh để phong trào này phát triển ngày càng sâu rộng và duy trì được hiệu quả trong thời gian lâu dài.
