Tiêu chí văn hóa trong XDNTM: Không thể trông chờ ỷ lại. Bài 1

Bài 1: Khó đạt về cơ sở vật chất và tỷ lệ khu dân cư văn hóa

Trong 19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới (XDNTM), tiêu chí về văn hóa có hai chỉ tiêu là cơ sở vật chất văn hóa và làng văn hóa đạt chuẩn theo quy định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) ở hầu hết các xã trên địa bàn tỉnh đang gặp phải khó khăn.

Cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu

Xóm Cây Hồng, xã Lâu Thượng (Võ Nhai) đã được công nhận làng văn hóa nhiều năm nay. Tuy nhiên, nhà văn hóa (NVH) xóm được xây dựng từ năm 2005 với diện tích 90m2, khuôn viên 250m2, không đạt chuẩn theo quy định của Bộ VHTT&DL. Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Đông, Phó Chủ tịch UBND xã cho biết: Không riêng gì xóm Cây Hồng, hiện 10/11 xóm của xã có NVH nhưng đã xuống cấp, diện tích nhỏ hẹp. Lâu Thượng còn đang gặp khó khăn để đạt chuẩn về Trung tâm Văn hóa, Thể thao xã. Năm 2011, xã hoàn thành và đưa vào sử dụng NVH xã trị giá trên 2 tỷ đồng (từ nguồn vốn thu cấp quyền sử dụng đất) với diện tích 330m2 đủ chỗ ngồi 200 đại biểu, sân thể thao 456m2. Thế nhưng, theo tiêu chí của Bộ VHTT&DL thì vẫn chưa đạt.

Là một trong ba xã điểm XDNTM của huyện nhưng đến 2015 nhắc chúng tôi khó hoàn thành tiêu chí này. Theo thông tin của chúng tôi, không riêng gì huyện miền núi Võ Nhai mà ở hầu hết các xã đang XDNTM của Phú Bình cũng vậy. Hiện 90% xóm, tổ dân phố ở huyện đã xây dựng được NVH nhưng đa phần có diện tích sử dụng dưới 120m2. Thực trạng này, cũng ở tất cả 143 xã của tỉnh. Hiện 74,2% xóm của toàn tỉnh có NVH nhưng hầu hết đều chưa đạt chuẩn của Bộ VHTT&DL.

Tương tự, 100% xã, phường thị trấn chưa có Trung tâm Văn hóa, Thể thao cấp xã. Khó khăn về cơ sở vật chất văn hóa ở tất cả các địa phương nhưng gay gắt nhất là địa bàn thành phố Thái Nguyên. 9 xã đang XDNTM của thành phố có 132/146 xóm có NVH. Trong đó mới có 7/132 NVH cơ bản đạt chuẩn về diện tích. Ở địa bàn thành phố “tấc đất, tấc vàng”, việc có quỹ đất để xây dựng các NVH, khu thể thao xóm và Trung tâm Văn hóa, Thể thao xã đạt chuẩn là không dễ dàng.

Như vậy, để đạt được tiêu chí về cơ sở vật chất văn hóa ở 143 xã XDNTM là rất khó khăn, vướng mắc nhất là quỹ đất và kinh phí xây dựng Trung tâm Văn hóa, Thể thao xã.

Tỷ lệ khu dân cư văn hóa toàn tỉnh thấp

Bên cạnh tiêu chí về cơ sở vật chất thì tiêu chí về làng văn hóa, nay gọi là khu dân cư (KDC) văn hóa cũng là một trở ngại với các xã trong quá trình XDNTM. Theo quy định, để đạt được tiêu chí này, xã phải có tỷ lệ số thôn, bản là KDC văn hóa chiếm 70% trở lên, số gia đình văn hóa là trên 85%. Thực tế là ở một số xóm, bản vùng sâu vùng xa, tỷ lệ hộ nghèo còn cao, đặc biệt là nơi có nhiều đồng bào dân tộc sinh sống. Bản Lân Quan, xã Tân Long (Đồng Hỷ) là ví du. Nơi này có 100% đồng bào dân tộc Mông sinh sống hộ nghèo gần 90%. Tương tự, tỷ lệ hộ nghèo ở bản Mỏ Ba là 73,3%.... Điều này cũng dễ gặp ở một số xóm vùng sâu, xa khác thuộc địa bàn huyện Võ Nhai (36,9%), Định Hóa (28%)... Đây là một trong những “rào cản” khiến các xóm chưa được công nhận KDC văn hóa.

Tính đến nay, toàn tỉnh có 1.190/3.017 xóm, bản được công nhận là KDC văn hóa (chiếm tỷ lệ 39,4%), số lượng KDC văn hóa ở các xã không đồng đều. Đặc biệt còn nhiều xã "trắng" KDC văn hóa như Tân Long (Đồng Hỷ); Nghinh Tường, Sảng Mộc, Phương Giao (Võ Nhai), Điềm Thụy, Nga My (Phú Bình)… Trong các địa phương thì Phú Bình là huyện có số lượng các KDC văn hóa thấp nhất tỉnh (16,8%). Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Hái, cán bộ văn hóa xã Điềm Thụy (Phú Bình) cho biết: “Từ trước đến nay, chưa năm nào xã có KDC được công nhận đạt danh hiệu trên. Do tư tưởng trọng nam khinh nữ, sinh con trai nối dõi tông đường nên năm nào ở các xóm cũng có người sinh con thứ ba”. Nhiều xóm ở các xã khác không đạt được danh hiệu KDC văn hóa là do tỷ lệ hộ nghèo cao, tình trạng sinh con thứ ba và có người mắc các tệ nạn xã hội...

Tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa và tỷ lệ KDC văn hóa đang là thách thức không nhỏ trong công cuộc XDNTM ở tất cả các địa phương trong tỉnh…