Việt Nam đã trải qua gần 30 năm đương đầu với HIV/AIDS. Trong suốt thời gian đó, Việt Nam đã sớm hình thành hệ thống tổ chức phòng chống HIV/AIDS từ Trung ương tới cơ sở; đồng thời đã triển khai một cách đồng bộ công tác dự phòng, can thiệp giảm tác hại, chăm sóc và điều trị.
Ước tính số người nhiễm HIV trên toàn cầu vào năm 2015 là 36,7 triệu người đang sống với HIV; riêng trong năm 2015 ước tính toàn cầu có khoảng 2,1 triệu người mắc mới HIV và khoảng 1,1 triệu người tử vong do AIDS. Tại Việt Nam, trong 10 tháng đầu năm, cả nước phát hiện mới 8.059 người nhiễm HIV, chuyển sang giai đoạn AIDS là 5.266 người, số người nhiễm HIV tử vong 1.592 người. Ước tính hết năm 2016 sẽ có khoảng 10.000 người nhiễm HIV mới được phát hiện, 6.500 người chuyển sang AIDS và có khoảng 2.000 người nhiễm HIV tử vong. Phân tích số trường hợp mới phát hiện nhiễm HIV cho thấy: nam giới chiếm 69,8%, nữ giới chiếm 30,2%, lây nhiễm qua đường tình dục chiếm 56%, lây nhiễm qua đường máu 34%, mẹ truyền sang con 2%, còn lại không rõ nguyên nhân.
Qua đó cho thấy số người xét nghiệm HIV phát hiện mới tiếp tục giảm, tuy nhiên mức độ giảm không đáng kể so với cùng kỳ 2015. Số trường hợp tử vong ở mức 2.000 trường hợp mỗi năm và sẽ có xu hướng tăng lên ở các tỉnh dịch đã lâu năm. Đường lây truyền dịch HIV/AIDS tại Việt Nam thay đổi từ lây truyền qua đường tiêm chích ma túy là chính sang lây nhiễm qua quan hệ tình dục không an toàn. Những người nhiễm HIV mới không còn tập trung trong nhóm có hành vi nguy cơ cao như trước đây, mà là lây nhiễm HIV xảy ra trong nhóm những người dễ bị tổn thương như vợ, bạn tình của người nhiễm HIV, vợ bạn tình của người nghiện chích ma túy.
Việt Nam đã triển khai một cách đồng bộ công tác dự phòng, can thiệp giảm tác hại, chăm sóc, điều trị và đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, được bạn bè quốc tế đánh giá là điểm sáng trong khu vực về công tác phòng, chống HIV/AIDS…
Đặc biệt, đến cuối tháng 8/2016, Chương trình điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone đã được triển khai tại 62 tỉnh, thành phố với 265 cơ sở và điều trị cho 50.014 bệnh nhân. Đồng thời, tính đến 30/6/2016, trên toàn quốc có khoảng trên 110.000 bệnh nhân đang điều trị bằng thuốc kháng vi rút (ARV) tại 407 cơ sở điều trị, tăng gần 4.000 người so với cuối năm 2015. Tỷ lệ bệnh nhân đang điều trị ARV đạt 48% tổng số người nhiễm HIV hiện còn sống được báo cáo.
Chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con cũng đã được thúc đẩy mạnh trong nhiều năm trở lại đây. Nhờ vậy, tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con đã giảm đáng kể, có địa phương tỷ lệ này đã giảm xuống dưới 5%...
Với tất cả những nỗ lực trên, trong 8 năm trở lại đây, Việt Nam đã đạt được "3 giảm" là giảm số nhiễm HIV, giảm số người chuyển sang AIDS và giảm số chết vì AIDS. Tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư là 0,26%. Việt Nam đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia phòng chống HIV/AIDS là giảm tỷ lệ nhiễm HIV xuống dưới 0,3% trong cộng đồng dân cư.
Mặc dù dịch HIV/AIDS ở Việt Nam tiếp tục có xu hướng giảm tuy nhiên vẫn chưa đảm bảo tính bền vững và vẫn tiềm ẩn những nguy cơ bùng phát nếu không tiếp tục có những biện pháp can thiệp mạnh mẽ và hiệu quả. Đáng chú ý là có sự đan xen giữa các hành vi của nhóm người nghiện chích ma túy và nhóm phụ nữ bán dâm, nhóm nam có quan hệ tình dục với nam... trong khi mức độ bao phủ của các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS còn rất hạn chế. Bơm kim tiêm, bao cao su mới chỉ đáp ứng được khoảng 30% nhu cầu và nay tiếp tục giảm do nguồn viện trợ quốc tế cắt giảm. Điều trị Methadone mới chỉ đạt được 57% chỉ tiêu Chính phủ giao. Điều trị ARV mới đáp ứng được 49% số người nhiễm HIV được phát hiện. Dịch vụ dự phòng và chăm sóc HIV/AIDS ở miền núi, vùng sâu, vùng xa còn khó tiếp cận.
Trong khi đó, nguồn lực cho công tác phòng, chống HIV/AIDS còn nhiều khó khăn, kinh phí từ ngân sách nhà nước cấp cho các chương phòng, chống AIDS liên tục bị cắt giảm. Chính vì vậy, những tỉnh không có dự án quốc tế tài trợ gặp nhiều khó khăn trong triển khai các hoạt động phòng chống HIV/AIDS nên chủ yếu là cung cấp các dịch vụ thụ động. Do đó, các hoạt động can thiệp giảm tác hại, tư vấn xét nghiệm HIV, huy động và kết nối, chuyển gửi điều trị ARV hầu như không được triển khai tại cộng đồng.
Bên cạnh đó, tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử đối với người nhiễm HIV/AIDS vẫn còn cao, gây cản trở cho những người có nhu cầu tiếp cận với các dịch vụ dự phòng, điều trị và chăm sóc nhiễm HIV/AIDS, làm giảm tác dụng và hiệu quả của các dịch vụ này, bao gồm cả việc mua và sử dụng thẻ bảo hiểm y tế...
Thời gian tới, trước tiên, Việt Nam cần nhanh chóng chuyển đổi hoạt động phòng, chống HIV/AIDS chủ yếu dựa vào viện trợ sang hình thức lồng ghép, phân cấp và dựa vào ngân sách trong nước bao gồm ngân sách trung ương, địa phương và bảo hiểm y tế. Đồng thời, Việt Nam tiếp tục kiện toàn mạng lưới phòng chống HIV/AIDS bao gồm từ Trung tâm phòng, chống HIV/AIDS, các phòng khám và điều trị HIV/AIDS; lồng ghép các dịch vụ và phân cấp về tuyến cơ sở, cộng đồng các dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV, điều trị Methadone, điều trị ARV… Và cuối cùng vẫn cần phải huy động được các nguồn lực và đảm bảo tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS từ các nguồn khác nhau như nhà nước, tổ chức quốc tế, bảo hiểm y tế và cả các nguồn lực từ doanh nghiệp hoặc xã hội hóa một số các dịch vụ… để đảm bảo duy trì, mở rộng và nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, kể cả khi các nguồn tài trợ quốc tế bị cắt giảm...
Tại Hội nghị thế giới lần thứ 20 về phòng, chống AIDS ở Australia tháng 7 năm 2014, Liên Hợp quốc đã đưa ra các mục tiêu đến năm 2020 có 90% số người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình (nghĩa là chúng ta phải phát hiện được 90% số người nhiễm HIV trong cộng đồng); 90% số người đã chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng ARV và 90% số người được điều trị bằng ARV kiểm soát được tải lượng vi rút ở mức thấp (dưới ngưỡng ức chế) để sống khỏe mạnh và làm giảm nguy cơ lây truyền HIV cho người khác. Ba mục tiêu này được gọi tắt là Mục tiêu 90 - 90 - 90 của Liên hợp quốc.
Năm 2014, thay mặt Chính phủ, Chủ tịch Ủy ban quốc gia phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy mại dâm của Việt Nam đã cam kết và hưởng ứng các mục tiêu 90-90-90 mà Liên hợp quốc đã đề ra.
Năm 2016 là năm thứ hai liên tiếp, Việt Nam tiếp tục chọn chủ đề của Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS (10/11 – 10/12) là “Hướng tới Mục tiêu 90-90-90”. Việt Nam chọn chủ đề này là do xuất phát chủ yếu từ tình hình thực tế. Dịch HIV/AIDS ở Việt Nam tuy đã khống chế ở mức dưới 0,3% trong cộng đồng dân cư nhưng số người mới phát hiện nhiễm HIV hàng năm vẫn còn nhiều. Mặt khác, mô hình dịch HIV/AIDS tại Việt Nam thay đổi từ lây truyền chủ yếu “qua đường” máu (tiêm chích ma túy) sang “đường” quan hệ tình dục không an toàn. Điều đó có nghĩa là dịch HIV/AIDS vẫn diễn biến khó lường và tiềm ẩn các yếu tố có thể gây bùng nổ dịch nếu không có những biện pháp ứng phó toàn diện và quyết liệt hơn. Do vậy, kiểm soát sự lây nhiễm HIV trong cộng đồng tiến tới thực hiện thành công mục tiêu 90-90-90 vẫn là ưu tiên của Chiến lược quốc gia phòng, chống HIV/AIDS đến năm 2020 và tầm nhìn 2030.
Tháng hành động quốc gia sẽ được triển khai từ Trung ương đến địa phương và tập trung truyền thông theo chủ đề của Tháng. Nhiều hoạt động thiết thực sẽ được tổ chức trong dịp này như: Lễ trao giải báo chí toàn quốc về HIV/AIDS lần thứ 5 vào ngày 9/12/2016, tại Bắc Ninh; lễ mít tinh và diễu hành hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2016 và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS năm 2016 tại Đà Nẵng; tổ chức hội nghị về việc thanh toán thuốc kháng vi rút được mua sắm tập trung cấp quốc gia sử dụng nguồn quỹ khám bệnh, chữa bệnh bảo hiểm y tế và và hỗ trợ người sử dụng thuốc kháng vi rút HIV…
