Phơi nhiễm với HIV là tình huống rất thường gặp trong đời sống hàng ngày. Mặc dù không phải tất cả các trường hợp tiếp xúc trực tiếp với máu và dịch cơ thể người nhiễm HIV hoặc nghi ngờ nhiễm HIV đều dẫn đến bị nhiễm HIV. Tuy vậy do thông tin hoặc hiểu biết không đầy đủ nên một số người quá lo lắng trong khi một số khác lại không biết nên bỏ qua “khoảng thời gian vàng” không điều trị dự phòng kịp thời.
Phơi nhiễm với HIV (exposure) là tình huống có tiếp xúc trực tiếp với máu hoặc các dịch cơ thể của người nhiễm HIV, hoặc nghi ngờ nhiễm HIV dẫn đến nguy cơ lây nhiễm HIV. Dựa vào tính chất thường gặp hoặc nghề nghiệp, người ta chia ra 2 loại là phơi nhiễm nghề nghiệp và ngoài môi trường nghề nghiệp (tại cộng đồng).
Phơi nhiễm nghề nghiệp
Cục Phòng, chống HIV/AIDS nêu rõ: Phơi nhiễm với HIV do tai nạn nghề nghiệp thường xảy ra ở những người làm nghề y do bị kim đâm khi làm thủ thuật, tiêm truyền, lấy máu xét nghiệm, vết thương do dao mổ và các dụng cụ y tế sắc nhọn khác có dính máu hoặc dịch cơ thể của người bệnh gây tổn thương. Phơi nhiễm do tai nạn nghề nghiệp cũng còn gặp ở trong một số ngành như công an, quân đội khi làm nhiệm vụ trấn áp tội phạm…
Trong trường hợp bị phơi nhiễm HIV do nghề nghiệp, cần xử lý vết thương tại chỗ bằng cách rửa ngay vết thương dưới vòi nước, nếu vết thương chảy máu, để vết thương tự chảy máu trong một thời gian ngắn, không nặn bóp vết thương. Người bị phơi nhiễm cần rửa kỹ bằng xà phòng và nước sạch. Nếu phơi nhiễm qua niêm mạc mắt phải rửa mắt bằng nước cất hoặc nước muối NaCl 0,9% liên tục trong 5 phút. Nếu phơi nhiễm qua mũi, miệng cũng phải rửa mũi hoặc xúc miệng bằng nước cất hoặc dung dịch NaCl 0,9 % nhiều lần.
Bên cạnh đó, người bị phơi nhiễm phải báo cáo với người phụ trách và làm biên bản nêu rõ ngày giờ, hoàn cảnh xảy ra, đánh giá vết thương, mức độ nguy cơ của phơi nhiễm. Lấy chữ ký của người chứng kiến và chữ ký của người phụ trách. Việc này cần làm ngay để phục vụ làm các chế độ sau này nếu cần thiết. Đồng thời, dựa trên mức độ tổn thương của da, độ sâu, có chảy máu hay không… để xác định phơi nhiễm đó có nguy cơ hay không có nguy cơ để quyết định điều trị ARV.
Phơi nhiễm tại cộng đồng
Phơi nhiễm với HIV không do nghề nghiệp là những trường hợp phơi nhiễm với máu, dịch cơ thể có khả năng làm lây nhiễm HIV không liên quan đến nghề nghiệp. Trường hợp này thường gặp ngoài cộng đồng như quan hệ tình dục không sử dụng bao cao su hoặc bao cao su bị vỡ, rách hoặc bị cưỡng dâm; sử dụng chung bơm kim tiêm đối với người nghiện chích ma tuý; vết thương do đâm phải kim hoặc các vật sắc nhọn vứt ra các khu vực công cộng và có dính máu nhìn thấy được, thậm chí là vết thương do người nghi nhiễm HIV cắn gây chảy máu…
Do tình huống phơi nhiễm HIV ngoài môi trường nghề nghiệp rất đa dạng và nguy cơ rất khác nhau nên người bị phơi nhiễm HIV ngoài cộng đồng cần đến ngay các cơ sở tư vấn HIV/AIDS để được đánh giá về tình trạng nhiễm HIV; phạm vi, tần suất và thời gian có nguy cơ phơi nhiễm; nhiễm HIV của nguồn lây nhiễm.
Bên cạnh đó, người nghi phơi nhiễm HIV sẽ được tư vấn trước xét nghiệm HIV và tiến hành các xét nghiệm ban đầu (như: HIV, viêm gan vi rút B, C; xét nghiệm đánh giá tình trạng mang thai và nếu có thể xét nghiệm tình trạng HIV của người gây phơi nhiễm nếu chưa biết tình trạng nhiễm HIV); đồng thời tiến hành điều trị dự phòng bằng thuốc ARV nếu thấy cần thiết.
Điều trị dự phòng bằng ARV cho người bị phơi nhiễm
Cục Phòng, chống HIV/AIDS nhấn mạnh: Dù là phơi nhiễm HIV do nghề nghiệp hay ngoài môi trường nghề nghiệp thì việc điều trị ARV cho người bị phơi nhiễm HIV cũng cần theo nguyên tắc. Cụ thể, chỉ điều trị ARV khi có chỉ định của thầy thuốc sau khi đã được tư vấn về nguy cơ lây nhiễm HIV và có nguy cơ lây nhiễm HIV. Không tự mua thuốc để dùng theo người không có chuyên môn mách bảo.
Điều trị dự phòng sau phơi nhiễm cần được bắt đầu càng sớm càng tốt cho tất cả đối tượng có nguy cơ lây nhiễm HIV, tối ưu nhất trong vòng 72 giờ. Sử dụng phác đồ ba thuốc uống hàng ngày và điều trị dự phòng 28 ngày cho tất cả các trường hợp phơi nhiễm có nguy cơ. Ngừng thuốc khi xác định nguồn phơi nhiễm âm tính với HIV. Theo dõi trong và sau điều trị như theo dõi và xử trí tác dụng phụ của ARV; tư vấn và hỗ trợ tâm lý cũng như xét nghiệm lại HIV sau 3 tháng…
Không điều trị dự phòng bằng ARV sau phơi nhiễm cho các trường hợp: người bị phơi nhiễm đã nhiễm HIV; nguồn gây phơi nhiễm được khẳng định là HIV âm tính; phơi nhiễm với các dịch cơ thể không có nguy cơ lây nhiễm đáng kể như nước mắt, dịch nước bọt không dính máu, nước tiểu, mồ hôi và cũng không điều trị ARV với người phơi nhiễm liên tục với HIV như quan hệ tình dục thường xuyên với người nhiễm HIV hoặc gái mại dâm nhưng hiếm khi sử dụng bao cao su; người nghiện chích ma tuý thường xuyên sử dụng chung bơm kim tiêm.
Tránh lây nhiễm tại cộng đồng và gia đình
Bộ Y tế khuyến cáo: Người nhiễm HIV sinh hoạt với gia đình nếu có quan hệ tình dục thì nhất thiết phải dùng bao cao su. Trong sinh hoạt, người nhiễm HIV cần dùng riêng những thứ có thể dây dính máu như: kim ống chích, kim châm cứu, dao cạo mặt, dao lam, bàn chải răng, cái nạo lưỡi, đồ làm móng tay...
Các loại rác có máu như: giấy, bông gòn, băng, gạc, kim ống chích … cần cho vào 2 lớp túi nylon cột chặt lại trước khi bỏ vào thùng rác. Khi máu mủ rơi vãi ra ngoài, dùng giấy, vải loại dễ hút nước lau sạch, rồi lau sát trùng lại bằng nước Javel hoặc cồn (alcool).
Các loại đồ dùng ăn uống (chén, ly, muỗng, đũa), thau, chậu tắm giặt… vẫn dùng chung được với người không bệnh.
Đặc biệt, với người đi cắt tóc, dùng dao cạo chung gây trầy xước chảy máu có bị lây HIV/AIDS nếu trước đó dao cạo chung dính máu người nhiễm HIV và HIV trong máu ấy còn sống. Thiếu một trong hai điều kiện trên thì không thể lây nhiễm được, khả năng này rất hiếm nhưng có thể có. Vì vậy, để an toàn và an tâm khi cắt tóc, mọi người nên dùng loại dao gắn lưỡi lam riêng cho mỗi người để phòng chống lây nhiễm HIV/AIDS.
