Không ai nhớ cái tên Làng Hỏa có từ bao giờ. Các bậc cao niên ở đây chỉ láng máng nghe lại: Từ ngày lâu lắm, ở một thẻo đất nằm ở phía Tây xã Văn Hán (Đồng Hỷ) có mấy gia đình sống bằng nghề bán dầu hỏa. Dầu hỏa được họ bán cho người Dao, Tày, Cao Lan ở các lưng núi bên xã Liên Minh, Dân Tiến, Tràng Xá (Võ Nhai) và các vùng lân cận. Lâu ngày thành quen miệng, Làng Hỏa có tên từ đó.
Rồi từ lâu trong làng không còn người bán dầu hỏa, bởi điện Quốc gia đã thay ánh đèn dầu. Làng Hỏa từng ngày đổi thay, khởi sắc đi lên cùng địa phương. Ông Phạm Trịnh, Trưởng xóm cho biết: Làng Hỏa hiện có hơn 200 hộ, với gần 900 nhân khẩu, gồm 3 dân tộc cùng chung sống là Kinh, Cao Lan và Sán Chay. Bà con có tinh thần đoàn kết, biết tương thân, tương ái, giúp đỡ hỗ trợ nhau trong phát triển kinh tế, và đồng thuận tham gia cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”.
Để minh chứng lời mình nói, ông đưa tôi đến thăm khu Nhà văn hoá của xóm. Đó là một ngôi nhà xây chắc chắn rộng 112m2, 110 chỗ ngồi, có sân khấu, cờ Tổ quốc, tượng Bác Hồ, bục nói chuyện... Nhà văn hoá được xây dựng trên khu đất rộng gần 2.000m2. Bà Dương Thị Sáu, hộ ở giáp cổng Nhà văn hoá kể: Đây là Nhà văn hoá thứ 2 do dân Làng Hỏa chúng tôi đóng góp xây dựng. Mới đây, nhà được sửa chữa lại cũng bằng tiền đóng góp của nhân dân.
Có mặt ở đó, ông Lê Hữu Đoàn, Trưởng Ban Công tác Mặt trận Làng Hỏa cho biết: Trước đây, xóm đã xây dựng Nhà văn hoá làm nơi cho nhân hội họp, nhưng vì diện tích đất chật hẹp, không đủ chỗ cho nhân dân ngồi, nên mới chuyển ra khu vực mới.
Đó là năm 2009, xóm thống nhất nhượng lại Nhà văn hoá cho Trường Mầm non Văn Hán; đồng thời nhận lại khu đất khác để xây dựng Nhà văn hóa mới. Ông Trịnh tự hào: Hằng ngày sau giờ lao động, bà con lại đến khu Nhà văn hoá của xóm để gặp gỡ, chia sẻ tâm tư, tình cảm, trao đổi kinh nghiệm sản xuất, kinh nghiệm gìn giữ hạnh phúc gia đình và tham gia tập luyện thể thao. Người cao tuổi tập Thái cực kiếm, Thái cực quyền, dưỡng sinh; lớp trẻ tập cầu lông, bóng chuyền hơi, văn nghệ. Một số câu lạc bộ như dưỡng sinh, văn nghệ và nhóm cùng sở thích được hình thành, tạo thêm sức mạnh cho phong trào xây dựng gia đình văn hoá, làng văn hoá.
Năm 2018, xóm tổ chức sơn lại tường Nhà văn hoá, làm mới khoảng 150m2 sân và bắn mái tôn che mưa khu sân mới được lát gạch, kinh phí xây dựng hết 120 triệu đồng, trong đó Nhà nước hỗ trợ 50 triệu đồng, còn lại do nhân dân đóng góp.
Với nguyên tắc rõ ràng trong thu, chi; dân chủ trong đóng góp, nên các cuộc vận động, các phong trào thi đua được đông đảo bà con Làng Hỏa đăng ký ủng hộ. Ngoài việc đóng góp sửa chữa Nhà văn hoá, bà con còn tích cực đóng góp tiền, công lao động và hiến đất làm đường nông thôn mới. Đến nay, 100% đường vào các ngõ xóm được bê tông hoá.
Ông Lê Văn Tâm chia sẻ: Có đường bê tông rộng thoáng, việc đi lại cũng như sản xuất của người dân thêm thuận lợi. Còn ông Lâm Quốc Tiến nói như đúc kết: 3 cây trồng chính nuôi sống người Làng Hỏa là cây chè, cây ăn quả và cây lâm nghiệp. Nhờ tích cực tham gia các lớp tập huấn chuyển giao khoa học kỹ thuật, các loại cây trồng phát triển tốt, cho năng suất cao. Nhờ đó đời sống của người dân được ổn định. Hiện gia đình tôi đạt thu nhập 100 triệu đồng/năm, được bà con trong xóm suy tôn là gia đình làm kinh tế giỏi.
Qua tìm hiểu chúng tôi còn được biết: Vùng đất Làng Hỏa từng nhiều lần được người dân chuyển đổi qua các loại cây trồng, như: Hồng không hạt, mơ lai, vải... rồi trở lại trồng chè. Hiện Làng Hỏa có 20 hộ của xóm đạt thu nhập từ 100 triệu đồng trở lên/năm như gia đình ông Tâm, ông Tiến. Trong sản xuất, chế biến chè, nhiều hộ ở Làng Hỏa không làm chè sao suốt, mà chủ yếu bán búp tươi, với giá 40.000 đồng/kg.
Ông Đoàn cho biết thêm: Thu nhập bình quân của người dân Làng Hỏa năm 2018 đạt 17 triệu đồng/người/năm, tăng 2 triệu đồng so với năm 2017. Cũng trong năm này, Làng Hỏa có 6 hộ thoát nghèo. Về kết quả tham gia cuộc vận động “Xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, Làng Hỏa 9 năm liên tục đạt danh hiệu Làng Văn hoá cấp huyện. Trước đó: Giai đoạn 2009-2013, Làng Hỏa được UBND tỉnh tặng Bằng khen về thành tích hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Kết quả bình xét năm 2018, Làng Hỏa có 186 hộ đạt gia đình văn hoá (chiếm 92,07%, tăng 7% so với năm 2017), trong đó có 38 hộ đạt gia đình văn hoá 3 năm liên tục. Làng Hỏa vinh dự nhận danh hiệu Làng Văn hoá 3 năm 2016-2018.
