Thu phí đọc báo điện tử là một xu hướng khá phổ biến của nhiều tờ báo trên thế giới, nhất là trong bối cảnh nguồn thu từ quảng cáo của báo chí đang sụt giảm mạnh. Tại Việt Nam, vấn đề này vẫn còn khá mới mẻ. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, đây là một xu thế tất yếu và cần sớm được triển khai thực hiện rộng rãi.
Cách đây hơn 2 năm, ngày 29/3/2021, Tạp chí điện tử Ngày nay (ngaynay.vn) đã chính thức ra mắt báo thu phí trực tuyến. Đây là lần đầu tiên một tạp chí điện tử tại Việt Nam áp dụng các công nghệ tài chính số để tương tác và tìm nguồn thu từ sự ủng hộ của độc giả.
Trước đó, tháng 6-2018, báo điện tử VietnamPlus của Thông tấn xã Việt Nam cũng đã đưa ra hình thức thu phí đọc nội dung trên nền tảng digital. Theo đó, người đọc sẽ phải trả từ 10.000 đồng/tuần cho các nội dung mang tính chuyên biệt, chuyên sâu, độc quyền... do Tòa soạn tự sản xuất hoặc dịch lại theo nhượng quyền của các đơn vị báo chí lớn trên thế giới.
Được biết, mô hình báo điện tử dựng cổng thanh toán (paywall) để thu phí từ người đọc đã được nhiều cơ quan báo chí lớn trên thế giới áp dụng và có rất nhiều tờ báo thành công, như: New York Times, Financial Times, The Economist… Việc thu phí báo điện tử cũng có nhiều mô hình thực hiện khác nhau, như thu phí đọc toàn bộ các tin, bài, hoặc thu phí một phần.
Đối với Tạp chí Ngày nay lựa chọn triển khai mô hình thu phí một phần nội dung trên báo điện tử. Cụ thể, bạn đọc có thể đọc các tin, bài thời sự trên báo điện tử như bình thường, chỉ có một chuyên mục Special Today thì khi xem sẽ cần đăng nhập và trả phí. Đây là chuyên mục gồm những bài viết chuyên sâu, là những góc nhìn, phân tích từ các chuyên gia, cây bút nổi tiếng; đồng thời là chuyên mục không có sự xuất hiện của quảng cáo. Độc giả có thể trả phí theo bài hoặc theo các gói thời gian (1 tuần, 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng, 1 năm), thanh toán qua ví điện tử, thẻ ngân hàng, thẻ Visa, Master Card…
Tuy nhiên, thực tế hiện nay ở Việt Nam, bạn đọc chưa có thói quen trả tiền để đọc báo mạng điện tử, đồng thời vẫn còn tâm lý e dè về vấn đề bảo mật. Do đó, để thay đổi được thói quen của bạn đọc là không dễ dàng. Cùng với đó, bạn đọc cần được tiếp cận các thông tin mang tính xác thực, những nội dung có hàm lượng tri thức cao, những câu chuyện tử tế và nhân văn, hay những góc nhìn riêng biệt của các cây bút, nhà báo có uy tín…
Dù chọn cách thu phí nào, tờ báo đầu tư khảo sát nhu cầu của bạn đọc càng kỹ thì càng chắc chắn thành công hơn. Hiện nay, việc xử lý thông tin người đọc online đã có sự trợ giúp đắc lực từ công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). Trong quá trình vận hành, AI sẽ phân tích dữ liệu để tòa soạn hiểu rõ nhằm có thể đáp ứng các nhu cầu của người đọc.
Có 2 vấn đề quan trọng trong việc thu phí người đọc báo điện tử là xây dựng nội dung và cách thu phí. Nội dung càng "độc", càng có chất lượng cao thì càng dễ thu hút và giữ chân độc giả (việc giữ chân người đọc rất quan trọng). Không ít độc giả cho biết họ chấp nhận trả phí cho báo là để đọc bài của những tác giả tên tuổi mà họ yêu thích.
Về cách thu phí phải bảo đảm tiêu chí giá hợp lý và có nhiều tùy chọn linh hoạt. Loại hình thu phí đọc báo điện tử khả thi nhất ở Việt Nam hiện nay chính là chỉ thu phí đọc một số nội dung. Và điều quan trọng là phải có nội dung thu hút được người đọc để họ chấp nhận trả phí.
Nhận định về xu hướng thu phí đọc báo điện tử ở Việt Nam hiện nay, nhà báo Hồ Quang Lợi, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam cho rằng: Việc báo điện tử Vietnamplus và Tạp chí điện tử Ngày nay tiên phong áp dụng thu phí đọc báo là việc làm cần thiết trong xu thế phát triển báo chí hiện đại. Đây là một cách làm báo rất tự tin vào tác phẩm báo chí của mình, đó cũng là một hướng để đề cao tính chuyên nghiệp, đề cao chất lượng chuyên môn nghiệp vụ trong hoạt động báo chí. Đặc biệt, đó là sự khẳng định quyết tâm nâng cao chất lượng báo điện tử, quyết tâm tạo nguồn thu từ việc nâng cao chất lượng các sản phẩm báo chí.
"Tôi nghĩ rằng xu hướng thu phí đọc báo điện tử sẽ được dư luận xã hội cổ vũ, ủng hộ bằng việc ngày càng có nhiều lượt người truy cập vào những thông tin có tính độc quyền như của Tạp chí điện tử Ngày nay và sẵn sàng trả tiền để được thụ hưởng thông tin từ những tác phẩm báo chí có chất lượng. Đồng thời, đây cũng là cách xã hội ủng hộ hoạt động nghiệp vụ báo chí theo hướng ngày càng chuyên nghiệp, hiện đại, đề cao tính nghề nghiệp của báo chí. Qua đó tạo thói quen trả phí để được thụ hưởng thông tin trong xã hội và động viên trở lại các cơ quan báo chí hoạt động nghiệp vụ theo hướng này. Bởi, khi họ có được nguồn thu bước đầu, tuy có thể chưa nhiều nhưng nguồn thu đó sẽ có tính khích lệ để tiếp tục đầu tư cho các sản phẩm báo chí theo hướng ngày càng có chiều sâu, chất lượng, trí tuệ và trách nhiệm" - nhà báo Hồ Quang Lợi nhấn mạnh.
Cũng theo nhà báo Hồ Quang Lợi, để tiếp tục có nhiều tác phẩm báo chí có tính độc quyền, chất lượng cao, từ đó có thể thu phí cao hơn thì cần tạo ra hai xu hướng. Đó là xu hướng của báo chí trong việc nâng cao chất lượng nội dung; thứ hai là xu hướng mới trong thụ hưởng báo chí của độc giả bằng việc sẵn sàng chi tiền để được đọc những thông tin hấp dẫn, có giá trị cao.
