Mở rộng khả năng tiếp cận các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS cho đối tượng đích

Thông qua việc mở rộng khả năng tiếp cận các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS do các tổ chức cộng đồng cung cấp cho các nhóm đối tượng đích, hợp đồng xã hội là một trong những giải pháp giúp Việt Nam đạt được mục tiêu quốc gia về dự phòng, xét nghiệm và điều trị HIV.

Bàn tuyền thông phòng chống HIV. Ảnh: Thùy Chi

Cung cấp dịch vụ phòng chống HIV cho gần 4.000 khách hàng

Tính cho đến thời điểm hiện tại, đề án "Thí điểm mua sắm dịch phòng, chống HIV/AIDS với các tổ chức xã hội" đã được triển khai tại 9 tỉnh, thành phố bao gồm: Nghệ An, Đồng Nai, Tây Ninh, Điện Biên, Tiền Giang, Hải Phòng, Bình Dương, Cần Thơ và Kiên Giang, đã cung cấp dịch vụ phòng chống HIV cho gần 4.000 khách hàng thông qua 20 hợp đồng ký kết thành công với 13 tổ chức cộng đồng và doanh nghiệp xã hội.

Báo cáo đánh giá giữa kỳ của Đề án thí điểm giai đoạn 2022-2024, tính đến tháng 3/2024 cho thấy, hợp đồng xã hội giúp Việt Nam đạt được mục tiêu quốc gia về dự phòng, xét nghiệm và điều trị HIV thông qua mở rộng khả năng tiếp cận các dịch vụ HIV do các tổ chức cộng đồng cung cấp cho các nhóm đối tượng đích.

Qua hơn 2 năm triển khai thí điểm, tất cả các đơn vị tham gia vào đề án đều cho thấy năng lực về quản lý, điều phối và thực hiện chương trình được nâng cao, từ cấp trung ương đến cấp tỉnh và các tổ chức cộng đồng.

Với hầu hết các tỉnh có sự tham gia tích cực từ lãnh đạo Sở Y tế, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật tỉnh và mối quan hệ đối tác chặt chẽ giữa cơ quan cấp tỉnh và tổ chức xã hội, việc triển khai các hoạt động thí điểm gặp nhiều thuận lợi và đạt kết quả rất khả quan. Hầu hết các tổ chức xã hội k‎ý hợp đồng đều hoàn thành chỉ tiêu của các gói dịch vụ.

Nhận định của các ban, ngành liên quan trong thực hiện hợp đồng xã hội cho thấy, việc nhân rộng mô hình hợp đồng xã hội sử dụng ngân sách nhà nước là có khả năng triển khai.

Về phía các tổ chức xã hội, 93% nhân viên tiếp cận cộng đồng mong muốn tiếp tục tham gia khi chuyển sang sử dụng ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, cần có những giải pháp để tiếp tục triển khai hợp đồng xã hội trong tương lai hiệu quả.

Cần có các quy định pháp lý và văn bản hướng dẫn phù hợp

Theo đánh giá giữa kỳ của Đề án thí điểm giai đoạn 2022-2024, tại cấp Trung ương, cần có các quy định pháp lý và văn bản hướng dẫn bao gồm Nghị định hoặc Quyết định của Thủ tướng về Danh mục dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước và việc sử dụng ngân sách địa phương cho hoạt động hợp đồng xã hội cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS.

ThS.BS Đỗ Hữu Thủy, Phó Trưởng phòng Dự phòng lây nhiễm HIV, Cục Phòng chống HIV/AIDS, Bộ Y tế cho biết: Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định 1387/QĐ-TTg phê duyệt các danh mục dịch vụ y tế, dân số nhưng hầu hết các dịch vụ phòng chống HIV/AIDS không nằm trong danh mục này nên không sử dụng tiền ngân sách để ký hợp đồng được.

Bên cạnh đó, Nghị định 32/2019/NĐ-CP của Chính phủ Quy định giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước chỉ thực hiện với các đơn vị sự nghiệp công lập. Các tổ chức xã hội không phải đơn vị sự nghiệp công lập nên không áp dụng được Nghị định 32.

Đề cập tới các quy định pháp lý và văn bản hướng dẫn, ông Nguyễn Quốc Đạt, Trưởng Khoa Phòng chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát Bệnh Tật tỉnh Tiền Giang cho rằng: Để có được nguồn ngân sách địa phương hỗ trợ, cần phải có khung pháp lý phù hợp từ Trung ương hướng dẫn. Trên cơ sở đó, các cơ quan chuyên môn, đặc biệt là đơn vị Phòng, Chống HIV/AIDS mới có thể tham mưu cho Sở Y Tế và UBND xin ý kiến Sở Tài Chính cấp kinh phí cho hoạt động này. Bên cạnh đó, cũng cần phải có các quy định về giám sát chất lượng dịch vụ do các tổ chức xã hội cung cấp.

Trong khi đó, ThS. Đoàn Thị Kim Phượng, Phó Khoa Phòng chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát Bệnh Tật tỉnh Cần Thơ cho rằng, cần có thêm những quy định trong việc kiểm tra, giám sát chất lượng dịch vụ do các tổ chức xã hội cung cấp.

Để triển khai thí điểm, Cục Phòng chống HIV/AIDS đã ban hành hướng dẫn về định mức kinh tế - kỹ thuật và đơn giá cho từng gói dịch vụ. Theo kết quả đánh giá giữa kỳ, 80% nhân viên tiếp cận cộng đồng cho biết họ được nhận hỗ trợ tài chính/lương đủ để cung cấp các dịch vụ và 71% nhận xét khoản hỗ trợ đi lại để cung cấp dịch vụ hiện đang được tính trong giá của gói dịch vụ là phù hợp với thực tế. Do đó, vẫn còn một số tổ chức xã hội cho rằng, đơn giá hiện đang áp dụng cho thí điểm là thấp và chưa phù hợp với thực tế, cần bổ sung thêm chi phí tiền lương, hỗ trợ đi lại, kinh phí truyền thông tạo cầu và chi phí vận hành tổ chức.

ThS. Đoàn Thị Kim Phượng, Trung tâm Kiểm soát Bệnh Tật tỉnh Cần Thơ chia cho rằng, định mức, đơn giá cần có điều chỉnh phù hợp với tình hình cụ thể của từng địa phương, vùng miền và từng đối tượng khách hàng để hấp dẫn tổ chức xã hội khi tổ chức đấu thầu rộng rãi.

Bên cạnh đó, các tổ chức xã hội cũng cần được tiếp tục nâng cao năng lực chuyên môn, hoàn thiện tư cách pháp nhân để có thể tham gia hợp đồng xã hội và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Ông Đoàn Ngọc Hùng, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật tỉnh Điên Biên cho biết, các tổ chức về xã hội trên địa bàn của tỉnh Điện Biên là những tổ chức nhỏ lẻ không có tư cách pháp nhân. Năng lực, trình độ, kỹ năng triển khai những hoạt động về cung ứng dịch vụ phòng, chống HIV của các nhóm tổ chức xã hội trên địa bàn còn hạn chế… Do đó, cần tiếp tục hỗ trợ các tổ chức cộng đồng xây dựng năng lực để đăng ký tư cách pháp nhân; tăng cường cơ chế trao đổi kiến thức, hỗ trợ kỹ thuật thường xuyên giữa Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh, cơ sở y tế và các tổ chức xã hội cũng cần được thực hiện một cách thường xuyên và liên tục.

Cùng quan điểm, đại diện Trung tâm Kiểm soát Bệnh Tật tỉnh Tiền Giang cho rằng, các tổ chức xã hội không phải là đơn vị chuyên môn sâu về y tế nên trình độ, kiến thức, kỹ năng còn nhiều hạn chế. Trong thời gian tới, cần tiếp tục tổ chức các lớp tập huấn cập nhật kiến thức về HIV, kỹ năng tiếp cận khách hàng để dễ dàng tiếp cận, tư vấn cho khách hàng. Ngoài ra, các tổ chức xã hội cũng cần nâng cao hơn nữa các kỹ năng về quản trị tổ chức, quản lý tài chính, năng lực tham gia đấu thầu cung cấp dịch vụ.

Tạo môi trường thuận lợi cho các tổ chức xã hội tham gia phòng, chống HIV/AIDS

Chương trình thí điểm mô hình Hợp đồng xã hội đã cho thấy những bước tiến quan trọng để từng bước tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự tham gia của các tổ chức xã hội vào công tác phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam và hướng đến kiểm soát dịch vào năm 2030.

Ông Võ Hải Sơn, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS cho biết, sẽ tiếp tục triển khai mở rộng mô hình này và xây dựng bộ công cụ đánh giá tính khả thi của mô hình để bảo đảm tính khách quan trước khi đưa ra chính sách và áp dụng rộng rãi.

Hiện nhiều quốc gia trên thế giới đã sử dụng hình thức hợp đồng xã hội để huy động các tổ chức xã hội tham gia cung cấp dịch vụ phòng chống HIV/AIDS như Ấn Độ, Malaysia, Thái Lan, Trung Quốc, Indonesia, Philippines, Mexico, Barbados, Cộng hòa Dominica...

Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy, nếu không có nguồn lực trong nước, các tổ chức xã hội sẽ không thể tiếp tục tham gia cung cấp các dịch vụ thiết yếu. Do vậy việc thí điểm mô hình hợp đồng xã hội để tiến tới có thể sử dụng ngân sách nhà nước để hợp đồng với các tổ chức xã hội cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS sẽ là giải pháp lâu dài bảo đảm sự tham gia có hiệu quả của các tổ chức xã hội trong công tác phòng, chống HIV/AIDS.

Bên cạnh đó, mô hình hợp đồng xã hội sử dụng ngân sách địa phương được đánh giá có tính khả thi với điều kiện bảo đảm đầy đủ khung pháp lý và hướng dẫn từ Trung ương để địa phương thực hiện. Đồng thời các tổ chức xã hội cũng cần bảo đảm năng lực cung cấp dịch vụ và tư cách pháp nhân. Do đó, việc hoàn thiện khung pháp lý và hỗ trợ nâng cao năng lực cho các tổ chức xã hội là việc làm cần thiết trong thời gian tới.

Theo số liệu thống kê của Bộ Y tế, tính đến thời điểm hiện tại, toàn quốc có 233.681 trường hợp nhiễm HIV/AIDS còn sống, trong đó 12.800 trường hợp nhiễm HIV trong năm 2023. Tổng số người nhiễm HIV/AIDS tử vong ghi nhận tại Việt Nam trong các năm qua là 114.079.

Trong năm 2023, cả nước triển khai tư vấn xét nghiệm cho khoảng hơn 2,1 triệu lượt người, trong đó số lượt xét nghiệm có kết quả dương tính với HIV/AIDS khoảng 16.000 trường hợp; điều trị thuốc kháng virus (ARV) cho trên 175.000 bệnh nhân, trong đó có 3.061 trẻ em; điều trị methadone cho khoảng 51.000 bệnh nhân.