Khởi nghĩa Thái Nguyên với phong trào Châu Á thức tỉnh

95 năm đã qua kể từ khi cuộc Khởi nghĩa Thái nguyên bùng nổ và bị thực dân Pháp dìm trong bể máu. Thời gian không làm phai nhạt mà càng làm cho mỗi người dân Thái Nguyên nói riêng, người dân Việt Nam nói chung nhận thức sâu sắc hơn về tầm vóc lịch sử của cuộc khởi nghĩa này.

Trong rất nhiều nghiên cứu về Khởi nghĩa Thái Nguyên, có những ý kiến cho rằng đây là một cuộc binh biến, một cuộc khởi nghĩa của binh lính Thái Nguyên. Nhưng, các cứ liệu lịch sử lại cho thấy đây không chỉ đơn giản là một cuộc binh biến thuần túy mà Khởi nghĩa Thái Nguyên là một trong những thành tựu to lớn nhất của tổ chức cách mạng Việt Nam Quang phục Hội (VNQPH) một tổ chức tiêu biểu trong phong trào Châu Á thức tỉnh tại Việt Nam. Tại  hồ sơ xếp trong tập báo cáo của cơ quan mật thám Pháp có nhan đề: những phiến động chống Pháp tại Đông Dương, viên Chánh mật thám Bắc kỳ cho biết sau cuộc khởi nghĩa Phú Thọ từ tháng 5/1916 đến giữa năm 1917 có cả một cuộc vận động rất lớn mạnh mẽ của VNQPH tại nhiều tỉnh Bắc kỳ trong đó có Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Bắc Giang - những địa bàn diễn ra cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên ngay sau đó - được coi là một trọng tâm quan trọng.

Theo các quan chức mật thám Pháp cuộc vận động này đã được VNQPH tập trung đặc biệt vào những nơi từng diễn ra phong trào Hoàng Hoa Thám trước đó. Như vậy, ngoài những dữ liệu về sự tham gia lãnh đạo cuộc khởi nghĩa của Lương Ngọc Quyến - người phụ trách Ban quân vụ của VNQPH lúc đó bị giam giữ tại nhà lao Thái Nguyên, những chứng cứ về quân kỳ, quân hiệu như chúng ta đã biết thì những thông tin mà viên Chánh mật thám BẮc kỳ đưa ra phần nào hé mở cho chúng ta thấy rõ hơn quá trình và những mối quan hệ giữa  tổ chức VNQPH với cuộc Khởi nghĩa Thái Nguyên năm 1917.

Trong thực tế lịch sử, cuộc khởi nghĩa không chỉ làm chấn động toàn bộ hệ thống chính quền thực dân Pháp ở Đông Dương mà còn có tiếng vang lớn làm ảnh hưởng, gây chia rẽ sâu sắc trong chính trường nước pháp. Thực dân Pháp ở Đông Dương buộc phải quyết định dùng máy bay phối hợp với các lực lượng bộ binh và pháo binh hành quân cơ giới lên đàn áp cuộc khởi nghĩa (đây là lần đầu tiên trong lịch sử nước ta máy bay được phép đem ra phục vụ cho mục đích quân sự). Nhà cầm quyền Pháp đã đưa ra những cố gắng cao nhất để đối phó với cuộc khởi nghĩa.

Tại nước Pháp, mặc dù chính quyền thuộc địa Đông Dương tìm mọi cách che đậy sự thật nhưng Khởi nghĩa Thái Nguyên vẫn gây ra những vấn đề tranh luận sâu sắc. Chính phủ Pháp mặc dù bị các lực lượng đối lập phê phán kịch liệt vẫn buộc phải tiến hành những hành động phi pháp: Cho phép hệ thống mật thám lén lút kiêm tra thư tín từ Đông Dương chuyển qua nhằm ngăn chặn thông tin về cuộc khởi nghĩa.

Như vậy, trong bối cảnh một phong trào Châu Á thức tỉnh, trong những điều kiện lịch sử mới cuộc Khởi nghĩa Thái Nguyên 1917 đã vượt ra ngoài biên giới thuộc địa Đông Dương, trở thành một trong những sự kiện có tầm vóc, vị trí độc đáo trong phong trào Châu Á thức tỉnh nói chung, phong trào giải phóng dân tộc ở nước ta nói riêng. Khởi nghĩa Thái Nguyên với  việc đẩy mạnh đấu tranh vũ trang đã trở thành nét nổi bật của cách mạng Việt Nam trong phong trào Châu Á tức tỉnh. Khởi nghĩ Thái Nguyên không chỉ là những biểu hiện sinh động mà còn là sự đóng góp to lớn của nhân dân Việt Nam vào phong trào Châu Á thức tỉnh.