Những ngày cuối Tháng Tư, cả đất nước hân hoan kỷ niệm ngày non sông liền một dải, bầu trời Thái Nguyên xanh thăm thẳm, hàng phượng vĩ đã trổ hoa, nhìn từ xa như những ốm lửa treo lơ lửng trên nền xanh ngắt. Có những khoảnh khắc khiến người ta liên tưởng tới những chiếc máy bay Mỹ bị quân và dân ta bắn cho bốc cháy ngùn ngụt trên bầu trời trước khi rơi xuống. Càng tự hào hơn khi ở vùng trời này, quân và dân Thái Nguyên đã bắn rơi chiếc máy bay Mỹ thứ 999 và 1.000 làm nức lòng quân dân cả nước.
Đơn vị lập lên thành tích vẻ vang ấy là Trung đoàn Cao xạ 210 (còn gọi là Đoàn Phòng không Thái Nguyên, tiền thân của Lữ đoàn Phòng không 210, Quân khu 1 ngày nay). Trung đoàn được thành lập ngày 25/4/1959 với nhiệm vụ ban đầu là bảo vệ khu công nghiệp Gang thép Thái Nguyên - đứa con đầu lòng của nền công nghiệp trên miền Bắc, thủ phủ khu tự trị Việt Bắc.
Tìm về lịch sử, từ giữa tháng 4-1966, không quân địch tăng cường hoạt động trinh sát chuẩn bị đánh phá trở lại miền Bắc. Chiều 23/4/1966, 3 tốp máy bay F-105 bay từ nhiều hướng, nhiều tầng vào đánh phá khu vực T.P Thái Nguyên và các trận địa phòng không của ta.
Trung đoàn 210 và lực lượng dân quân tự vệ hiệp đồng chặt chẽ nổ súng kịp thời, bắn rới 2 chiếc máy bay F-105 của Mỹ. 5 ngày sau, ngày 28-4, Trung đoàn nhận được thông báo của Bộ Tư lệnh Quân khu Việt Bắc: “Địch có khả năng đánh lớn, đánh sâu vào địa bàn Quân khu”. 16 giờ cùng ngày, Trung đoàn 210 nhận được lệnh của Bộ Tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân: Chuyển trạng thái sẵn sàng chiến đấu cấp một.
Đúng như nhận định, lúc 14 giờ 47 phút ngày 29/4/1966, 2 tốp máy bay địch xuất hiện ở hướng Hòa Bình bay về hướng Phú Thọ, Tuyên Quang. 15 giờ 7 phút, các vọng quan sát bằng mắt của Trung đoàn 210 ở Đèo Khế (Đại Từ), Phú Lương, Võ Nhai liên tục báo về: “đã phát hiện được máy bay địch bay thấp bay về hướng T.P Thái Nguyên”.
Lệnh báo động chiến đấu lập tức được phát ra. Còi báo động phòng không của T.P Thái Nguyên và Khu công nghiệp Gang Thép rú lên từng hồi. Hệ thống loa phóng thanh của T.P liên tục thông báo tình hình hoạt động của không quân địch và đôn đốc nhân dân vào hầm trú ẩn. Các lực lượng phòng không vào vị trí chiến đấu.
15 giờ 9 phút, từ hướng núi Voi, xuất hiện 2 máy bay F-105 bay ở độ cao 800 đến 1.000m lao thẳng về hướng cầu Gia Bẩy. Cùng lúc đó, từ hướng Đông Bắc T.P Thái Nguyên xuất hiện một tốp 4 chiếc bay theo dãy núi Linh Nham về hướng Đông Nam thành phố, vòng lên theo hướng đường sắt Trại Cau - Khu Gang thép. Sở chỉ huy Trung đoàn ở xã Tích Lương và các đơn vị theo dõi chặt chẽ từng tốp, từng chiếc máy bay địch. Khi mục tiêu bay vào khu vực hỏa lực của Trung đoàn, Trung đoàn trưởng Nguyễn Luân lập tức hạ lệnh cho các đại đội 101, 103, 104, 105 đồng loạt nổ súng. Ngay từ loạt đạn đầu, một chiếc máy bay địch trúng đạn bốc cháy, cố bay theo hướng Đông Bắc thành phố đến khu vực xã Văn Lăng (Võ Nhai) thì đâm sầm xuống đất cùng với 4 quả bom chưa kịp gây tội ác. Đây là chiếc máy bay thứ 999 bị bắn rơi trên miền Bắc.
Tốp thứ hai, 4 chiếc F-105 bay theo hướng đường sắt Trại Cau - Khu Gang thép, 2 chiếc đầu bay thấp đột ngột nâng độ cao, nhằm qua ống khói lò cao làm điểm bổ nhào ném bom ga Lưu Xá và Lập Tàu. Hai chiếc bay sau tiếp tục nâng độ cao bổ nhào, nhưng chưa kịp ném bom thì đã bị hỏa lực của Trung đoàn đánh trả quyết liệt. Một chiếc trúng đạn, "bị thương" bay về hướng Tây Bắc.
Tiếp theo đó, 6 chiếc máy bay F-105 khác từ hướng Đông Bắc thành phố bay thấp theo dãy núi Linh Nham xuống phía Nam, rồi đột ngột bay vòng lên hướng Khu Gang Thép, bổ nhào ném bom ga Lưu Xá, ga Lập Tàu, xóm Tiến Thành (xã Quyết Thắng, huyện Đồng Hỷ) và bắn rốc két xuống Nhà máy điện Cao Ngạn. Các trận địa hỏa lực phòng không của Trung đoàn đồng loạt nổ súng. Tám khẩu pháo cao xạ 100mm của Đại đội 101 từ đồi Tiến Lập, xã Gia Sàng dưới sự chỉ huy của Đại đội phó Nguyễn Văn Hữu và Chính trị viên Nguyễn Quang Thịnh, tập trung hỏa lực bắn chiếc F-105 đi đầu nhưng không hiệu quả.
Máy bay địch ném 4 quả bom vào khu vực trận địa Đại đội 104. Bom nổ, đất đá bắn tung tóe, khói bụi mù mịt, nhưng người và pháo vẫn an toàn. Không nao núng tinh thần, đơn vị tiếp tục bắn tập trung vào chiếc thứ hai. Súng nổ mãnh liệt, chiếc F-105 trúng đạn bốc cháy dữ dội, lao xuống cánh đồng Làng Chùa, xã Tức Tranh, huyện Phú Lương. Lúc đó là 15 giờ 22 phút ngày 29 tháng 4 năm 1966. Đây là chiếc máy bay thứ 1.000 của Mỹ bị bắn rơi trên bầu trời miền Bắc. Hai chiếc máy bay Mỹ bị bắn rơi tại chỗ, khiến cho đồng bọn hoảng loạn, tháo chạy khỏi vùng trời Thái Nguyên.
Chúng tôi có mặt tại phòng truyền thống của Lữ đoàn nơi lưu giữ những hình ảnh quý giá về sự kiện đặc biệt này, một lần nữa các trận địa Gia Sàng, Quang Vinh, Đồng Xe, đồi Độc Lập thuộc T.P Thái Nguyên lại được tái hiện. Đó là những địa danh đều thắm máu đào của các liệt sĩ là cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 210 và nhân dân địa phương.
Đại tá Tô Quang Vinh, Bí thư Đảng ủy, Chính ủy Lữ đoàn chia sẻ: Với cán bộ, chiến sĩ của Lữ đoàn, nơi đây không chỉ là nơi lưu giữ, trưng bày những hình ảnh, tư liệu, hiện vật về quá trình chiến đấu và trưởng thành của đơn vị mà còn là nơi nuôi dưỡng truyền thống lịch sử cho mỗi cán bộ, chiến sĩ của Trung đoàn. Sự kiện chiếc máy bay thứ 999 và 1.000 bị bắn rơi trên bầu trời miền Bắc không chỉ là niềm tự hào của lớp lớp cán bộ, chiến sĩ đơn vị mà còn là mốc son sáng chói thắp sáng thêm lòng tự hào và ý chí quyết tâm vượt qua gian khó, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao của mỗi người trong đơn vị.
.jpg)
Ôn lại lịch sử chiến đấu, xây dựng Lữ đoàn tại phòng truyền thống của đơn vị.
Trong số các chiến sĩ trẻ có mặt tại phòng truyền thống, một chàng trai được nắng, gió thao trường tôi rèn có nước da ngăm đen, đầy rắn rỏi đang lấy tay lau vết bụi nhỏ li ti trên tấm ảnh tư liệu Bác Hồ đến thăm đơn vị, vẻ mặt đầy xúc động. Tôi lại gần hỏi chuyện, được biết chàng trai trẻ ấy là Trung sĩ Nguyễn Sĩ Tài, Khẩu đội trưởng Khẩu đội 5, Trung đội 2, Đại đội 2, Tiểu đoàn 1, Lữ đoàn Phòng không 210.
Sĩ Tài bộc bạch: Được đứng trong hàng ngũ Quân đội nhân dân Việt Nam đã là một niềm tự hào với tôi. Sự tự hào ấy càng lớn dần trong tôi khi được vào đơn vị và học những bào học đầu tiên, trong đó có tìm hiểu về lịch sử hình thành và phát triển của Lữ đoàn. Thú thật, khi biết được, đơn vị nơi mình đang được huấn luyện từng bắn rơi nhiều máy bay Mỹ, trong đó có chiếc máy bay thứ 999 và 1.000 đã đi vào “huyền thoại” tôi tự hào lắm.
Những ngày này, cùng với các lực lượng vũ trang khác, những người lính phòng không đang trong những ngày cao điểm trực sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ bình yên cho vùng trời. Người dân Thái Nguyên nói riêng và cả nước nói chung đang hân hoan trong ngày hội của non sông nhớ về ngày Bắc - Nam sum họp, ai ai cũng mong chờ ngày được bỏ lá phiếu bầu ra những người xứng đáng nhất trong cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV và đại biểu HĐND các cấp. Và để những niềm vui ấy luôn trọn vẹn, các anh - những người lính phòng không đang ngày đêm mải miết thức canh trời.
