Nỗi lo từ lĩnh vực xuất khẩu

Lĩnh vực xuất khẩu đang đối diện với nhiều khó khăn, kim ngạch của các mặt hàng chủ lực đều sụt giảm mạnh… Đây là thông tin rất đáng lưu ý mới được Bộ Công Thương công bố.

Cụ thể, kim ngạch xuất khẩu (KNXK) của cả nước trong 9 tháng của năm nay ước đạt 120,7 tỷ USD, tăng 9,6% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, mức tăng này chủ yếu là từ nhóm doanh nghiệp (DN) có vốn đầu tư nước ngoài, với kim ngạch đạt trên 85,2 tỷ USD (kể cả dầu thô), tăng 15,8% so với cùng kỳ. Còn KNXK từ nhóm DN trong nước chỉ đạt gần 35,5 tỷ USD, giảm 2,7% so với cùng kỳ năm trước. Đáng lo ngại hơn, KNXK các mặt hàng chủ lực của nước ta đều giảm mạnh, như: Khối lượng xuất khẩu cà phê 9 tháng chỉ đạt gần 970 nghìn tấn, trị giá 1,98 tỷ USD (so với cùng kỳ năm trước giảm gần 31% về khối lượng, giảm gần 32% về giá trị); KNXK thủy sản ước đạt gần 4,8 tỷ USD (giảm hơn 17% so với cùng kỳ); xuất khẩu gạo ước đạt hơn 4,5 triệu tấn, trị giá gần 2 tỷ USD (giảm 8,7% về khối lượng, 14% về giá trị). Mặt hàng cao su dù lượng xuất khẩu tăng 9,5% so với cùng kỳ nhưng giá trị lại giảm gần 12%; KNXK hàng dệt may tăng 10,6% nhưng đây cũng là mức tăng thấp so với nhiều năm qua…

Về nguyên nhân sụt giảm cả về khối lượng cũng như giá trị xuất khẩu các mặt hàng nông, lâm, thủy sản, theo Bộ Công Thương là do nguồn cung của các nước dồi dào dẫn đến cạnh tranh gay gắt trên thị trường. Ngoài ra, đồng đô la Mỹ lên giá so với các đồng tiền khác trên thế giới đã tạo nhiều sức ép đối với việc xuất khẩu các mặt hàng này của Việt Nam. Đáng chú ý, nhiều quốc gia có xu hướng sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại nhằm bảo hộ sản xuất trong nước (như gần đây, Ấn Độ áp thuế tự vệ 20% đối với một số sản phẩm thép nhập khẩu; 3 thị trường Đông Nam Á là Indonesia, Thái Lan và Malaysia đều tiến hành điều tra chống bán phá giá đối với mặt hàng thép, tôn lạnh của Việt Nam…) khiến xuất khẩu càng khó khăn.

Bên cạnh đó, nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, xuất khẩu khó khăn là do đồng tiền Việt Nam tăng giá, trong khi nhiều nước khác lại đang phá giá mạnh đồng tiền. Chính vì vậy, giá hàng xuất khẩu của nước ta đắt hơn các nước khác. Ví dụ, trên thị trường Mỹ, giá tôm Indonesia và tôm Ấn Độ hiện bán với mức giá rẻ "không tưởng tượng nổi" vì đồng tiền rupiad của Indonesia mất giá tới 42%, còn đồng rupee của Ấn Độ mất giá 20%; riêng giá tôm Việt Nam so với các nước khác trong khu vực đang đắt hơn đến 20%. Liên quan đến vấn đề này, đại diện một số hiệp hội ngành nghề cho rằng hiện các DN của nước ta rất khó chủ động trên thị trường thế giới. Chẳng hạn, ngành cao su xuất khẩu nguyên liệu thô đến 80% nên phụ thuộc lớn vào thị trường thế giới về giá. Chính vì vậy, để hỗ trợ DN xuất khẩu thì cần xử lý các vướng mắc nội bộ trước. Chẳng hạn, DN xuất khẩu vẫn còn vướng hoàn thuế giá trị gia tăng, dù "kêu" nhiều lần nhưng ngành cao su vẫn chưa được gỡ. Điều này tăng thêm gánh nặng tài chính không đáng có đối với DN. Với các DN ngành thép cũng chưa bao giờ có nhiều thách thức như hiện nay, bởi nước ta đã hội nhập sâu vào thị trường thế giới, chịu áp lực cạnh tranh rất lớn về giá sản phẩm so với một số quốc gia khác (nhất là các sản phẩm phôi, thép xây dựng của Trung Quốc).

Trong khi áp lực hội nhập đối với các DN hiện rất lớn thì Việt Nam vẫn chưa vận dụng tốt các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký kết. Thậm chí, khi các nước tham gia vi phạm các cam kết trong hiệp định thì chúng ta lại chưa có hành động cần thiết để đấu tranh, vô hình trung tạo ra tiền lệ đối với những vi phạm. Từ thực tế cho thấy, để hạn chế nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam, các nước thường dựng lên những hàng rào kỹ thuật quá cao. Để đáp ứng yêu cầu này, các DN của chúng ta phải bỏ ra 10%, 20%, thậm chí tới 30% chi phí giá thành…

Lãnh đạo Bộ Công Thương cho biết, Chính phủ và các bộ, ngành vẫn rất tích cực đấu tranh, hỗ trợ các DN trong đàm phán cũng như việc thực thi các hiệp định thương mại tự do. Tuy nhiên, điều cần lưu ý là khi hội nhập càng sâu rộng với nền kinh tế thế giới thì Nhà nước không thể làm thay DN, do vậy chính các DN cần chủ động hơn trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của mình… Rõ ràng, đây chính là vấn đề cốt lõi nhất hiện nay, cần có những giải pháp kịp thời, hiệu quả để các DN trong nước duy trì, phát triển sản xuất, kinh doanh, bảo đảm việc làm ổn định cho người lao động, đồng thời góp phần đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa.