Hành động quyết liệt để kiểm soát ô nhiễm nguồn nước

Theo báo cáo của Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Tài nguyên - Môi trường), hầu hết các sông chính ở Việt Nam đều bị ô nhiễm, trong khi nguồn nước ngầm cũng đang bị nhiễm mặn, hóa chất trừ sâu và các chất có hại khác thâm nhập.

Ô nhiễm nước không chỉ làm tăng chi phí sản xuất, ảnh hưởng đến hiệu quả và tính cạnh tranh của nhiều loại sản phẩm hàng hóa mà còn tác động trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng.

Cũng theo báo cáo nói trên, việc thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt từ các hộ gia đình còn hạn chế, chỉ ở một số thành phố lớn mới có công trình xử lý nước thải tập trung nhưng cũng chỉ đáp ứng được lượng nhỏ, còn lại phần lớn xả trực tiếp vào hệ thống cống. Trong khi đó, 70% các khu công nghiệp trên cả nước không có hệ thống xử lý nước thải tập trung hoặc có nhưng không đạt quy chuẩn; chỉ có 42 cụm công nghiệp trong tổng số 639 cụm công nghiệp (với gần 10.800 nhà máy) có hệ thống xử lý nước thải tập trung. Đối với các làng nghề, hầu như toàn bộ nước thải công nghiệp đều xả thẳng ra hồ, ao, sông ngòi.

Nông nghiệp là ngành sử dụng nhiều nước nhất nhưng việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, nông dược, phân bón hóa học trong sản xuất đã làm cho nguồn nước mặt, nước ngầm bị ô nhiễm. Đặc biệt là trong nuôi trồng thủy sản, thức ăn, hóa chất dư lắng xuống đáy hồ, lòng sông dẫn đến môi trường nước bị ô nhiễm chất hữu cơ, phát sinh một số sinh vật gây bệnh hoặc các loài tảo độc. Hậu quả của ô nhiễm nước là việc gia tăng chi phí sản xuất, tác động tới hiệu quả và tính cạnh tranh của sản phẩm (nhất là thủy sản và hàng hóa nông nghiệp). Nghiêm trọng hơn là tình trạng ô nhiễm nước tác động trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng. Theo báo cáo của các ngành chức năng, trung bình mỗi năm cả nước có tới 9.000 người chết vì nguồn nước ô nhiễm, khoảng 200.000 người khác được phát hiện ung thư mà nguyên nhân chủ yếu là do sử dụng nước bị ô nhiễm...

Một số chuyên gia trong lĩnh vực này cho rằng, vấn đề đặt ra là tại sao việc kiểm soát ô nhiễm nước đã được thể chế hóa bằng nhiều văn bản pháp luật nhưng tình trạng ô nhiễm vẫn không được ngăn ngừa, thậm chí còn có xu hướng vượt ngoài tầm kiểm soát. Về nguyên nhân, từ thực tế cho thấy Luật Bảo vệ môi trường và Luật Tài nguyên nước vẫn mang tính bao quát, nguyên tắc chung nên tính khả thi rất yếu. Quy định kiểm soát ô nhiễm nước còn thiếu sự thống nhất giữa các luật, dẫn tới những người thực thi khó biết cần phải làm gì, ai làm, làm như thế nào. Cùng với đó, việc xử lý ô nhiễm nước được quyết định bởi hai yếu tố là công nghệ và tài chính nhưng trong luật chưa quy định cụ thể nên công nghệ lạc hậu vẫn được sử dụng, dẫn đến vừa mất tiền đầu tư vừa đạt hiệu quả không cao. Đáng chú ý, các vụ ô nhiễm nước hầu như chỉ được biết đến thông qua phương tiện truyền thông hoặc từ phản ánh của người dân do họ quá bức xúc...

Tại Hội thảo với chủ đề "Chính sách pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nước" do Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp với Bộ Tài nguyên - Môi trường, Liên minh Nước sạch tổ chức mới đây tại Hà Nội, có ý kiến đề xuất Quốc hội tiến hành giám sát tối cao về môi trường nước và đưa vào chương trình xây dựng luật một luật riêng kiểm soát ô nhiễm nước. Tuy nhiên, đại diện Cục Quản lý tài nguyên nước cho rằng các quy định hiện hành về vấn đề này đã khá toàn diện, cụ thể, rõ ràng từ biện pháp phòng ngừa, ứng phó đến khắc phục hậu quả. Sở dĩ tình trạng ô nhiễm nước vẫn đang là thách thức lớn vì nguồn nhân lực và tài chính còn hạn chế, trong khi nhận thức và ý thức chấp hành của cộng đồng chưa cao (thực tế cho thấy có không ít cá nhân, tổ chức cố tình vi phạm pháp luật, thậm chí vi phạm với quy mô lớn). Vấn đề không phải là thiếu văn bản pháp lý mà ở ngay chính yếu tố con người. Vì vậy chưa cần thiết xây dựng, ban hành một luật riêng về kiểm soát ô nhiễm nước mà nên tập trung tăng cường chế tài (như: Bổ sung quy định xử lý hình sự đối với hành vi gây ô nhiễm nguồn nước, tăng mức xử phạt hành chính; xây dựng hệ thống giám sát quốc gia về hoạt động xả thải; công bố danh sách các cơ sở gây ô nhiễm hoặc có nguy cơ gây ô nhiễm nước…).

Rõ ràng, tình trạng ô nhiễm nước và việc kiểm soát ô nhiễm còn rất nhiều điều cần bàn và đây đang trở thành vấn đề cấp bách, đòi hỏi những hành động quyết liệt của cả cộng đồng ngay từ lúc này.