Luật Thi hành án hình sự có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2020 cho phép phạm nhân (người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, tù chung thân) được tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện; hưởng chế độ, chính sách về bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật.
Theo quy đinh tại Khoản 1 Điều 27 của Luật Thi hành án Hình sự quy định, phạm nhân có những quyền như: Được bảo hộ tính mạng, sức khỏe, tài sản, tôn trọng danh dự, nhân phẩm; được gửi, nhận thư, nhận quà, tiền; đọc sách, báo, nghe đài, xem truyền hình phù hợp với điều kiện của nơi chấp hành án. Được sử dụng kinh sách, bày tỏ niềm tin tín ngưỡng, tôn giáo theo quy định của pháp luật; được tự mình hoặc thông qua người đại diện để thực hiện giao dịch dân sự theo quy định của pháp luật; được bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo; được đề nghị xét đặc xá, bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật.
Đặc biệt phạm nhân được tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện; hưởng chế độ, chính sách về bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật...
Theo Luật định, bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình. Khoản 4 Điều 2 Luật Bảo hiểm xã hội 2014 quy định, công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên và không thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc thì đều có thể tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện. Mức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện bằng 22% mức thu nhập do mình lựa chọn. Mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn (hiện nay là 700.000 đồng) và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở (hiện nay là 29.800.000 đồng). Người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và thân nhân được hưởng những quyền lợi như: Hưởng lương hưu (khi nam từ đủ 60 tuổi, nữ từ đủ 55 tuổi trở lên và có đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên); được cấp thẻ bảo hiểm y tế để khám, chữa bệnh theo chế độ bảo hiểm y tế khi đang hưởng lương hưu (không phải mua bảo hiểm y tế); lương hưu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế phù hợp với Quỹ Bảo hiểm xã hội; người đang hưởng lương hưu hoặc người đang tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện từ đủ 05 năm trở lên, khi qua đời thì thân nhân được hưởng tiền mai táng phí và tiền tuất 01 lần; được Nhà nước hỗ trợ tiền đóng khi tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện với thời gian hỗ trợ tối đa là 10 năm; thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội đều được tính để hưởng bảo hiểm xã hội.
Như vậy, đối với phạm nhân, việc có quyền tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện rất có ý nghĩa đối với tương lai, họ sẽ có thêm một phần bảo đảm cho cuộc sống khi mãn hạn tù, tái hòa nhập cộng đồng.
Quy định cho phép phạm nhân được tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện trong thời gian chấp hành án theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội là chính sách thể hiện sự nhân đạo của Nhà nước ta. Đây cũng là giải pháp bảo đảm an sinh xã hội cho người bị kết án tù, nhất là đối với những phạm nhân đã có thời gian tham gia đóng bảo hiểm xã hội trước đó.