Bàn về văn hóa nghề nghiệp

Mỗi năm Việt Nam đào tạo được khoảng hơn 1,5 triệu lao động, tuy nhiên chất lượng tay nghề cũng như văn hóa ứng xử trong nghề nghiệp của lực lượng này còn nhiều yếu kém.

Khi "mổ xẻ" vì sao lao động xuất khẩu cũng thiếu văn hóa nghề, các chuyên gia cho rằng do họ bị ảnh hưởng của hai từ "cấp tốc". Để được xuất ngoại, cả doanh nghiệp và lao động đều phải chạy đua với thời gian để học một khóa nghề và ngoại ngữ cấp tốc có khi chỉ 3 tháng. Do vậy, tác phong làm việc, kiến thức pháp luật và văn hóa ứng xử của lao động yếu. Nếu có mâu thuẫn với chủ sử dụng lao động, họ sẵn sàng bỏ làm, khiếu kiện. Một số người không tuân thủ pháp luật nước sở tại, chơi cờ bạc, uống rượu, đánh nhau; sinh hoạt thiếu ngăn nắp, không tiết kiệm. Tình trạng lao động xuất khẩu bỏ trốn xảy ra ở hầu khắp các thị trường. Đặc biệt, tình trạng lao động gian dối ngay từ trong nước đã ảnh hưởng không nhỏ đến hình ảnh, uy tín của Việt Nam. Mới đây, Cục Quản lý lao động ngoài nước buộc phải dùng biện pháp kiểm tra sức khỏe tức thời cho các lao động tại địa điểm xuất cảnh, vì có một số lao động bị bệnh đã tìm mọi cách hoàn thiện hồ sơ để được đi. 

Với lao động trong nước tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, "phông văn hóa nghề" của họ cũng đang gây đau đầu cho các cơ quan quản lý. Những hiện tượng đi muộn về sớm, không làm đủ 8 giờ, không sử dụng thiết bị bảo hộ lao động khi làm việc, thiếu trách nhiệm với công việc, bỏ việc khi không vừa ý, từ chối những yêu cầu về quản lý công nghiệp và sẵn sàng bỏ về quê là thói quen của không ít người. Hội Dạy nghề Việt Nam đã lấy ý kiến từ các doanh nghiệp và đưa ra những hành động được xem là thiếu văn hóa nghề như sau: tùy tiện, cẩu thả, thiếu trung thực, thiếu tự giác, chưa yêu nghề; tự ty, tự phụ, thiếu tính cộng đồng, tính nhân văn, tự đánh mất mình đã khiến nhiều chủ doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nước ngoài đánh giá chưa cao về chất lượng đội ngũ lao động của chúng ta hiện nay.

Từ trước đến nay, Việt Nam mới chỉ chú trọng đến dạy nghề chứ không thực sự sâu sát về văn hóa nghề. Còn nhớ tại một hội thảo về văn hóa nghề tổ chức đầu năm 2010, rất nhiều ý kiến gay gắt về các hành vi thiếu văn hóa nghề của lao động Việt Nam đang làm việc trong và ngoài nước. Có rất nhiều giải pháp được đưa ra để khắc phục tình trạng này, trong đó, đáng nhớ nhất là việc đưa bộ môn văn hóa nghề vào các giáo trình dạy nghề. Tuy nhiên, đến nay, bộ môn này vẫn chưa phải là một môn học bắt buộc trong chương trình khung của các trường nghề. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội chưa thực sự dành nhiều thời gian dạy cho học viên tác phong, ý thức nghề nghiệp, tình yêu nghề, kỹ năng xử lý tình huống… Do vậy, dù các trường nghề có muốn tập trung đào tạo văn hóa nghề cũng khó do chính sách và phân phối chương trình đào tạo. Theo quan điểm của một số trường nghề trên địa bàn Hà Nội, nên xem bộ môn văn hóa nghề là một môn học bắt buộc.

Bà Nguyễn Thị Hằng, Chủ tịch Hội Dạy nghề Việt Nam cho biết: Thời gian tới Hội sẽ thành lập Trung tâm văn hóa nghề để khảo sát, nghiên cứu, từ đó cụ thể hóa chương trình giáo dục chính trị, đạo đức đối với hệ thống các trường nghề để hình thành bộ môn văn hóa nghề. Theo bà Hằng, nếu không cải thiện được ý thức, tác phong công nghiệp cho lao động Việt Nam, có thể sẽ làm nảy sinh nhiều rào cản, hạn chế nhiều đơn hàng của Việt Nam. Thậm chí nếu không xóa bỏ rào cản đó, chúng ta sẽ có nguy cơ đánh mất thị trường lao động ngay trên đất nước của chúng ta. Do vậy, để mở các "nút thắt" đó, không còn cách nào khác là phải trang bị kiến thức về văn hóa nghề cho người lao động, để một người thợ lành nghề thật sự là người lao động chuyên nghiệp.