Giải mã bí ẩn quan tài độc nhất vô nhị của người Việt cổ

Nằm trong tam giác văn hóa của Việt Nam, văn hóa Sa Huỳnh được người Pháp phát hiện lần đầu tiên năm 1909. Tại khu nghĩa địa ven biển xã Sa Huỳnh thuộc huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi nơi có dày đặc các quan tài bằng chum gốm, được chôn cạnh nhau trên cồn cát, một bên là biển và một bên là đầm nước ngọt. Qua hơn 100 năm, các di tích khảo cổ vẫn tiếp tục được tìm thấy có niên đại cách ngày nay 2.500 năm đến 3.000 năm.

Chủ nhân văn hóa Sa Huỳnh bao gồm tộc người từ Nam Đảo ở biển và ven biển thuộc ngữ hệ Malayo – Polynesien và từ Nam Á ở đồi núi và rừng thuộc ngữ hệ Môn - Khmer. Văn hoá Sa Huỳnh với những bí ẩn của nền văn hoá này, đặc biệt là mộ chum đã được rất nhiều các nhà khoa học, khảo cổ học trong và ngoài nước nghiên cứu nhưng đến nay vẫn còn những dấu hỏi lớn.

Theo những nhà khảo cổ, trong mộ chum bao giờ cũng kèm theo đồ tuỳ táng gồm đồ gốm, công cụ đá, công cụ sắt, đồng và đồ trang sức.... Những đồ tuỳ táng được tìm thấy trong mộ chum thể hiện một tín ngưỡng riêng của cư dân Sa Huỳnh cũng như của cư dân vùng biển ở nhiều khu vực trên thế giới.

Mộ chum được chôn thành cụm, thường ở cồn cao ven biển, ven sông với nhiều hình thức mai táng: Cải táng, hoả táng, hung táng trẻ em và mộ tượng trưng. Mộ chum Sa Huỳnh đa dạng về kích thước và kiểu dáng như chum hình trụ, chum hình trứng, chum trung gian giữa hình trụ và hình trứng, chum hình cầu, chum lồng nhau...

Chum thường có nắp hình nón cụt đáy bằng, loại gần hình chóp nón đáy gần nhọn, loại hình cầu đáy lòng chảo... Kích thước chum khá đa dạng, chum lớn nhất có chiều cao tới 1,8m, đường kính 1m, đa phần cao dưới 1m, đường kính 50 - 60cm.

 

Một phần của mộ chum được khai quật

 

Bí ẩn của mộ chum khiến những nhà khảo cổ đau đầu khi họ gần như không định dạng được cách mai táng duy nhất của người Sa Huỳnh. Họ có cả nguyên táng, tức là chôn người chết nguyên vẹn, có cả hỏa táng, tức là thiêu người chết rồi đưa tro hài vào chum, có cả cải táng.

Đặc biệt hình thức táng chung cho một số người mà hiện nay chưa xác định được những người được táng chung là vợ chồng, cha con và mẹ con, có thể nhận thấy điều ấy qua tuổi của các xương và tro hài khác nhau.

Qua những đồ tùy táng và cách thức mai táng, người Sa Huỳnh rõ ràng có một tổ chức xã hội quy củ và có một tập tục đã xác định có tính truyền thống với tín ngưỡng hướng về thế giới bên kia.

Có thể thấy, cùng với văn hoá Đông Sơn, văn hoá Sa Huỳnh với những chiếc mộ chum bí ẩn là một trung tâm văn minh rực rỡ thời kỳ đầu dựng nước. Sự giao thoa, hoà trộn các yếu tố văn hoá vừa da dạng vừa thống nhất đã tạo nên sự độc đáo của văn hoá Sa Huỳnh thu hút sự quan tâm của không chỉ Việt Nam mà còn có các nhà nghiên cứu trên thế giới.