Ðồng chí Nguyễn Văn Cừ - Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Ðảng, nhà lãnh đạo xuất sắc của Ðảng và cách mạng Việt Nam, người chiến sĩ cộng sản kiên trung đã trọn đời chiến đấu, hy sinh vì độc lập của Tổ quốc, vì tự do và hạnh phúc của nhân dân. "Cuộc đời đồng chí Nguyễn Văn Cừ tuy ngắn ngủi nhưng vô cùng trong sáng và cao đẹp. Những cống hiến to lớn và sự hy sinh oanh liệt của Ðồng chí đã góp phần làm rạng danh Tổ quốc ta, dân tộc ta; tô thắm thêm lịch sử và truyền thống vẻ vang của Ðảng ta"(1).
1. Ðồng chí Nguyễn Văn Cừ - Người chiến sĩ cộng sản kiên trung thế hệ đầu tiên của Ðảng
Ðồng chí Nguyễn Văn Cừ sinh ngày 9/7/1912 trong một gia đình nhà Nho yêu nước ở làng Phù Khê, tổng Nghĩa Lập, phủ Từ Sơn, nay là phường Phù Khê, thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Kế thừa truyền thống yêu nước, văn hiến của gia đình và quê hương Bắc Ninh, được chứng kiến cảnh sống cực khổ của người dân dưới ách thống trị của chế độ thực dân phong kiến, đồng chí Nguyễn Văn Cừ sớm hình thành ý chí đấu tranh chống áp bức, bất công. Ðầu năm 1928, khi mới 16 tuổi, đang học tại Trường Bưởi danh tiếng, người thanh niên yêu nước Nguyễn Văn Cừ đã tích cực tham gia hoạt động cách mạng theo "Ðường cách mạng" được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chỉ ra và được kết nạp vào Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.
Lo sợ trước ảnh hưởng của phong trào cách mạng, thực dân Pháp đã theo dõi và đuổi học đồng chí. Ðược sự hướng dẫn, giúp đỡ của các đồng chí Ngô Gia Tự và Nguyễn Ðức Cảnh, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã thoát ly, đi "vô sản hóa" ở vùng mỏ than Ðông Bắc - một trung tâm công nghiệp của Việt Nam lúc bấy giờ. Bằng tinh thần cách mạng và nhiệt huyết tuổi trẻ, đồng chí đã vượt qua những gian khổ, khó khăn của đời sống người công nhân vùng mỏ, gắn bó mật thiết với công nhân, tích cực tham gia hoạt động tuyên truyền, giáo dục, giác ngộ tinh thần yêu nước, trang bị bước đầu ý thức đấu tranh chính trị cho công nhân; gây dựng cơ sở trong phong trào công nhân. Nhanh chóng trưởng thành trong thực tiễn tranh đấu, đồng chí trở thành một cán bộ nòng cốt của phong trào công nhân vùng mỏ. Tháng 6/1929, Ðông Dương Cộng sản Ðảng ra đời, đồng chí Nguyễn Văn Cừ là một trong những người đầu tiên được kết nạp vào Ðông Dương Cộng sản Ðảng. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí, phong trào đấu tranh của công nhân ở các mỏ than Vàng Danh, Mạo Khê đã phát triển mạnh mẽ, trong đó tiêu biểu là các hoạt động treo cờ, rải truyền đơn kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga ở Mạo Khê (tháng 11/1929), gây tiếng vang lớn trong công nhân vùng mỏ.
Tháng 2/1930, Ðảng Cộng sản Việt Nam ra đời, đồng chí Nguyễn Văn Cừ trở thành đảng viên thế hệ đầu tiên của Ðảng và đã tích cực tham gia thành lập các chi bộ Ðảng ở vùng mỏ. Cuối tháng 2/1930, dưới sự chủ trì của đồng chí Nguyễn Ðức Cảnh, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã tổ chức thành lập Chi bộ Ðảng Cộng sản Việt Nam ở mỏ than Mạo Khê - Chi bộ Ðảng đầu tiên của vùng mỏ than Ðông Bắc. Với những hoạt động đầy hiệu quả của đồng chí, từ cuối tháng 2 đến tháng 4/1930, các chi bộ Ðảng lần lượt ra đời tại các mỏ Uông Bí, Vàng Danh, Hòn Gai, Cẩm Phả, Cửa Ông. Từ các chi bộ này, cuối năm 1930, theo đề xuất của đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Ðặc Khu ủy vùng mỏ được thành lập để thống nhất chỉ đạo phong trào cách mạng trên địa bàn. Ðồng chí được cử là người đại diện của Xứ ủy Bắc Kỳ bên cạnh Ðặc khu ủy để truyền đạt các chỉ thị của Xứ ủy và giúp Ðặc Khu ủy chỉ đạo phong trào. Ðây là nhân tố hết sức quan trọng để Ðảng tổ chức, phát động các cuộc đấu tranh sôi nổi, mạnh mẽ của công nhân vùng mỏ trong những năm 1930-1931, đặc biệt là các hoạt động kỷ niệm Ngày Quốc tế Lao động 1/5, đấu tranh ủng hộ Xô viết Nghệ - Tĩnh, góp phần làm nên cao trào cách mạng 1930-1931, tạo bước phát triển nhảy vọt của cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Ðảng.
Tháng 2/1931, trên đường đi công tác, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bị mật thám Pháp bắt. Gần 6 năm bị địch giam cầm tại các nhà lao Hòn Gai, Hải Phòng, Hỏa Lò và nhất là "địa ngục trần gian" Côn Ðảo là giai đoạn đặc biệt trong cuộc đời hoạt động cách mạng sôi nổi của đồng chí Nguyễn Văn Cừ. Những đòn tra tấn hết sức dã man và chế độ lao tù tàn bạo đã không thể khuất phục được ý chí kiên cường, bất khuất của người cộng sản trẻ tuổi. Ðồng chí đã cùng với các chiến sĩ cách mạng đang bị đày ải hăng hái tổ chức học tập lý luận, văn hóa; tham gia xuất bản báo chí bí mật trong tù và là một trong những cây viết chính cho các tờ báo Ý kiến chung, Người tù đỏ; ra sức tuyên truyền lý tưởng cộng sản, tôi rèn bản lĩnh, ý chí cách mạng; tích cực tham gia đấu tranh đòi cải thiện chế độ sinh hoạt trong nhà tù; biến lao tù đế quốc thành "trường học cách mạng".
2. Ðồng chí Nguyễn Văn Cừ - Nhà lãnh đạo xuất sắc của Ðảng và cách mạng Việt Nam
Cuối năm 1936, sau khi được trả tự do, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bí mật tìm bắt liên lạc với tổ chức. Ðồng chí đã cùng với các đồng chí Lương Khánh Thiện, Tô Hiệu, Hoàng Quốc Việt, Trần Quý Kiên,... thành lập Ủy ban sáng kiến - cơ quan đóng vai trò như là Xứ ủy lâm thời Bắc Kỳ, nhằm chỉ đạo việc khôi phục hệ thống tổ chức Ðảng trong toàn xứ. Dưới sự chỉ đạo của Ủy ban sáng kiến, cơ sở cách mạng, tổ chức đảng đã được khôi phục và mở rộng ở nhiều địa phương Bắc Kỳ như Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Nam Ðịnh,... với số lượng đảng viên ngày càng tăng. Tháng 3/1937, tại Hội nghị tái lập Xứ ủy lâm thời Bắc Kỳ, đồng chí Nguyễn Văn Cừ được cử vào Thường vụ Xứ ủy, được phân công làm đại diện của Xứ ủy bên cạnh Trung ương Ðảng, trực tiếp theo dõi công tác tuyên truyền công khai của Xứ ủy.
Tại Hội nghị Trung ương Ðảng (mở rộng) cuối tháng 8, đầu tháng 9/1937, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã trình bày bản báo cáo quan trọng về công tác vận động quần chúng của Ðảng, đưa ra nhiều ý kiến sắc sảo, quý báu. Ðồng chí thẳng thắn phê bình những khuyết điểm, sai lầm về nguyên tắc tổ chức quần chúng, những biểu hiện biệt lập, cô độc, làm ảnh hưởng đến việc tập hợp rộng rãi quần chúng nhân dân đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Ðảng và chỉ ra rằng, các đảng bộ phải hết sức linh hoạt, tùy theo hoàn cảnh của từng xứ, từng địa phương và trình độ quần chúng để thay đổi các hình thức tổ chức cho phù hợp. Tại Hội nghị, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã được bầu vào Ban Thường vụ Trung ương Ðảng.
Tại Hội nghị Trung ương Ðảng tháng 3/1938, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã cùng Trung ương Ðảng đề ra những quyết sách quan trọng về Mặt trận dân tộc thống nhất; củng cố hệ thống tổ chức Ðảng; đấu tranh chống những phần tử tờ-rốt-kít; về vấn đề phòng thủ Ðông Dương; về vận động binh lính. Theo đề nghị của đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Hội nghị quyết định lập Mặt trận Dân chủ thống nhất Ðông Dương. Tại Hội nghị, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã được bầu là Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Ðảng. Trên cương vị người lãnh đạo cao nhất của Ðảng, đồng chí đã thể hiện rõ tầm vóc một nhà lãnh đạo xuất sắc của Ðảng trong hoạch định đường lối cách mạng và tổ chức chỉ đạo thực tiễn. Ðồng chí đã cùng với Ban Chấp hành Trung ương Ðảng lãnh đạo đẩy mạnh xây dựng, phát triển hệ thống tổ chức Ðảng và cơ sở cách mạng, chỉ đạo các cuộc đấu tranh của các tầng lớp nhân dân đang phát triển sôi nổi, rộng khắp trong cả nước, đòi quyền dân sinh, dân chủ, bảo vệ hòa bình, chống nguy cơ chủ nghĩa phát-xít và chiến tranh thế giới; lãnh đạo đấu tranh trên mặt trận báo chí công khai, đấu tranh nghị trường, tạo lập những tiền đề quan trọng đưa cách mạng Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới.
Là một nhà tổ chức, chỉ đạo thực tiễn tài năng, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đồng thời là nhà lý luận xuất sắc của Ðảng. Tư duy lý luận sắc bén của đồng chí được hình thành từ tinh thần không ngừng học tập, ý chí rèn luyện, trên cơ sở gắn kết nhuần nhuyễn giữa lý luận và thực tiễn, thể hiện sâu sắc tính độc lập, tự chủ, sáng tạo trong việc đề ra quyết sách. Ðiều đó được thể hiện ở những quan điểm, chủ trương của đồng chí tại các kỳ Hội nghị Trung ương Ðảng năm 1937, 1938 và 1939; thông qua các cuốn sách, bài viết với nhãn quan chính trị nhạy bén, trí tuệ sắc sảo, để tuyên truyền, làm rõ chủ trương, đường lối của Ðảng. Ðặc biệt, với bút danh Trí Cường, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã viết tác phẩm "Tự chỉ trích" nổi tiếng (xuất bản tháng 7/1939). Tác phẩm thể hiện sự sáng suốt của một trí tuệ lỗi lạc, sự kiên định lập trường, quan điểm và những nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, qua đó góp phần làm giàu thêm kho tàng lý luận Mác-Lênin về xây dựng Ðảng, đấu tranh với các quan điểm lệch lạc, sai trái, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Ðảng. Nguyên tắc "tự chỉ trích bônsơvích" được nêu trong tác phẩm vẫn còn nguyên giá trị và mang ý nghĩa thời sự sâu sắc trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Ðảng: "bao giờ sự chỉ trích cũng là tự chỉ trích Bônsơvích, nghĩa là để huấn luyện quần chúng và giúp đảng viên tự huấn luyện, để làm tăng uy tín và ảnh hưởng của Ðảng, để cho Ðảng được càng thống nhất và củng cố, để đưa phong trào phát triển lên, đưa cách mạng tới thắng lợi"(2).
Luôn chủ động, nhạy bén nắm bắt tình hình, sự vận động của thực tiễn cách mạng, nên khi Chiến tranh thế giới thứ II nổ ra (tháng 9/1939), Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ đã kịp thời triệu tập và chủ trì Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Ðảng (tháng 11/1939), quyết định thay đổi chiến lược cách mạng Việt Nam, theo tinh thần "lấy quyền lợi dân tộc làm tối cao, tất cả mọi vấn đề của cuộc cách mệnh, cả vấn đề điền địa cũng phải nhằm vào cái mục đích ấy mà giải quyết"(3). Nghị quyết của Hội nghị thể hiện tinh thần chủ động, sáng tạo về tư duy và tầm nhìn mới, về tầm cao trí tuệ của Ðảng, đứng đầu là đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ, trong việc giải quyết đúng đắn, sáng tạo quan hệ giữa vấn đề dân tộc và vấn đề giai cấp, phù hợp với yêu cầu của thực tiễn, đáp ứng nguyện vọng giải phóng đang hết sức bức thiết của toàn dân tộc và đã mở ra một giai đoạn mới trong lịch sử cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Ðảng - giai đoạn chuẩn bị mọi điều kiện và lực lượng cách mạng, đón thời cơ tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân thắng lợi.
3. Ðồng chí Nguyễn Văn Cừ - tấm gương đạo đức cách mạng mẫu mực
Từ một học sinh giỏi, đang theo học tại Trường Bưởi danh tiếng, với tương lai "vinh thân phì gia" rất rộng mở, nhưng với tinh thần yêu nước nhiệt thành, ý chí mạnh mẽ chống áp bức, bất công dưới sự thống trị của chế độ thực dân phong kiến, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã từ bỏ con đường mưu cầu danh lợi cá nhân để đến với con đường cách mạng vô sản - con đường cứu nước, giải phóng dân tộc triệt để do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tìm ra, dẫn dắt và đã trở thành một chiến sĩ cộng sản, nhà lãnh đạo xuất sắc của Ðảng. Ðồng chí là tấm gương ngời sáng về sự lựa chọn lý tưởng cách mạng cho cán bộ, đảng viên, đặc biệt là thế hệ trẻ học tập, noi theo.
Trên bước đường cách mạng đầy gian khổ, hy sinh, đồng chí đã vững vàng vượt qua muôn vàn khó khăn trong cuộc sống của người thợ khi đi "vô sản hóa" ở vùng than Ðông Bắc, bị những cơn sốt rét hành hạ, hay khi bị kẻ thù tra tấn, đày ải trong lao tù. Ðược ra tù, trở về quê nhà, có thời gian được ở bên người mẹ già thân yêu đã chịu nhiều đau khổ, nhưng đồng chí đã cố gắng vượt lên tình riêng vì nghĩa lớn, rời xa quê nhà, tiếp tục tìm bắt liên lạc với tổ chức, tiếp tục đấu tranh, cống hiến cho sự nghiệp cách mạng.
Trong quá trình hoạt động cách mạng, đồng chí Nguyễn Văn Cừ luôn thể hiện đạo đức rất mực trong sáng, lối sống giản dị, thương yêu, chăm lo cho đồng chí, đồng đội và trở thành trung tâm quy tụ, đoàn kết lực lượng. Luôn gắn bó mật thiết với nhân dân, chú trọng tuyên truyền, giác ngộ quần chúng tham gia sự nghiệp cách mạng để tự giải phóng và giành lại độc lập, tự do, hạnh phúc, đồng chí là hình ảnh rất tiêu biểu của một người cán bộ dân vận xuất sắc của Ðảng.
Ngày 17/1/1940, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bị thực dân Pháp bắt tại Sài Gòn. Sau khi Khởi nghĩa Nam Kỳ nổ ra (ngày 23/11/1940), đồng chí bị thực dân Pháp buộc tội chịu trách nhiệm tinh thần của cuộc khởi nghĩa và ngày 26/8/1941, đồng chí đã anh dũng hy sinh trước mũi súng quân thù tại trường bắn Ngã Ba Giồng (Bà Ðiểm, Hóc Môn, nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh)(4).
Trọn đời gắn bó với sự nghiệp cách mạng vẻ vang do Ðảng lãnh đạo, với 29 năm tuổi đời, 13 năm hoạt động cách mạng liên tục cho đến lúc hy sinh, đồng chí Nguyễn Văn Cừ luôn nêu cao tinh thần cách mạng kiên trung, bất khuất, đặt lợi ích của Ðảng, của sự nghiệp cách mạng lên trên hết, trước hết. Như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong, những khó khăn, thử thách đó chẳng những không thể khuất phục được ý chí cách mạng kiên định của đồng chí, mà còn hun đúc thêm và làm tỏa sáng một nhân cách cộng sản cao đẹp, đó là hết mực trung thành với Ðảng, tận tụy với dân và kiên cường, bất khuất trước kẻ thù.
4. Ðồng chí Nguyễn Văn Cừ - Người con ưu tú của quê hương Bắc Ninh
Sinh ra và lớn lên trên quê hương Bắc Ninh giàu truyền thống văn hóa, lịch sử và cách mạng, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã kế thừa và phát huy những giá trị hết sức quý báu của vùng đất, con người Kinh Bắc. Ðó là hành trang vô cùng quý báu để người thanh niên yêu nước Nguyễn Văn Cừ đến với lý tưởng cộng sản và trở thành một chiến sĩ cộng sản ưu tú, nhà lãnh đạo xuất sắc của Ðảng và cách mạng Việt Nam.
Với những cống hiến xuất sắc đối với sự nghiệp cách mạng của Ðảng và dân tộc, đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ đã làm rạng danh cho dân tộc Việt Nam và quê hương Bắc Ninh, góp phần tô thắm thêm truyền thống cách mạng vẻ vang của vùng đất Kinh Bắc. Học tập và noi gương đồng chí Nguyễn Văn Cừ, trong những năm qua, Ðảng bộ và nhân dân Bắc Ninh đã không ngừng nỗ lực phấn đấu đạt được nhiều kết quả quan trọng trong xây dựng và phát triển kinh tế-xã hội. Hiện nay, Ðảng bộ và nhân dân Bắc Ninh đang đẩy mạnh thi đua thực hiện thắng lợi Nghị quyết Ðại hội toàn quốc lần thứ XIII của Ðảng và Nghị quyết Ðại hội Ðảng bộ tỉnh lần thứ 20 nhiệm kỳ 2020-2025, phấn đấu đưa Bắc Ninh phát triển bền vững và trở thành thành phố trực thuộc Trung ương theo hướng văn minh, hiện đại.
Kỷ niệm 110 năm Ngày sinh đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ là dịp để chúng ta tưởng nhớ cuộc đời cách mạng vẻ vang, cao đẹp và tri ân những cống hiến xuất sắc của đồng chí đối với sự nghiệp cách mạng của Ðảng và dân tộc. Ðây cũng là hoạt động thiết thực nhằm động viên cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân thực hiện thắng lợi Nghị quyết Ðại hội lần thứ XIII của Ðảng và Kết luận 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị khóa XIII về tiếp tục thực hiện Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị khóa XII về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; triển khai thắng lợi Kết luận 21-KL/TW về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Ðảng và hệ thống chính trị trong sạch vững mạnh. Học tập và noi gương đồng chí Nguyễn Văn Cừ, chúng ta càng có thêm ý chí, quyết tâm, kế thừa xứng đáng sự nghiệp cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thế hệ cách mạng tiền bối trao truyền lại, đoàn kết chặt chẽ, thống nhất ý chí và hành động, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, hiện thực hóa thành công khát vọng và mục tiêu phát triển đất nước hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc.
----------------------
(1) Diễn văn của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày sinh đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ, Báo Nhân Dân, ngày 9/7/2012.
(2) Nguyễn Văn Cừ:Một số tác phẩm, Nxb Chính trị Quốc gia, H.2010, tr.219.
(3) Ðảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Ðảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, tập 6, tr.539.
(4) Chương trình viết tiểu sử các đồng chí lãnh đạo Ðảng và Nhà nước - Nguyễn Văn Cừ Tiểu sử - Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, tr.289; 292.
