Đổi mới GD&ĐT theo hướng tiếp cận năng lực và hội nhập

Đề án đổi mới căn bản và toàn diện GD-ĐT Việt Nam đã và đang được bổ sung, hoàn thiện và từng bước được triển khai thực hiện theo đúng tinh thần của Đại hội Đảng lần thứ 11 và kết luận của Hội nghị TW 6. Ngoài việc nhìn nhận, đánh giá lại những mặt tích cực và những mặt hạn chế của nền giáo dục, ngành giáo dục còn tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo nhằm học hỏi kinh nghiệm từ các nền giáo dục tiên tiến của các nước trên thế giới cũng như ghi nhận rất nhiều ý kiến của các nhà nghiên cứu giáo dục trong nước và quốc tế.

Hội nhập nhưng phải phù hợp với tình hình thực tế GD ở Việt Nam

Đổi mới chương trình và SGK là một trong những nội dung của Đề án đổi mới căn bản và toàn diện nền GD Việt Nam kể từ sau năm 2015. Trong đó, đổi mới nội dung, chương trình, SGK là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Đề án. Tuy nhiên, để có một chương trình, SGK hoàn thiện, hợp với xu thế thì quá trình chuẩn bị càng có vai trò quan trọng. 

TS. Vũ Ngọc Hoàng, Ủy viên TW Đảng, Phó trưởng Ban thường trực Ban Tuyên giáo TW đã chỉ rõ: Các quan điểm chỉ đạo đổi mới tập trung vào các nội dung trọng điểm như: Tiếp tục thực hiện tốt các quan điểm phát triển GD đã được đề ra trong các Nghị quyết của Đảng; Chuyển từ một nền GD chủ yếu là truyền thụ kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực người học; Đổi mới theo hướng xây dựng một nền GD mở, học tập suốt đời, phát triển GD điện tử, gắn với xây dựng XHHT, chuyển từ GD “đóng khung”, “khép kín” sang nền GD mở về nghề nghiệp, chương trình, nội dung, thời gian học, chọn thầy, chọn sách, loại hình đào tạo…vv.

Trong thời gian qua, chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam đã góp phần đào tạo nhân lực đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, trước đòi hỏi của công cuộc đổi mới, chương trình cũng bộc lộ những điểm bất cập về cách tiếp cận phát triển chương trình, xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và đánh giá kết quả giáo dục.

GS Jens Rasmussen – Trường đại học Aarhus Đan Mạch đã chia sẻ về một số xu hướng quốc tế trong xây dựng chương trình, SGK phổ thông: thứ nhất là chương trình chỉ đưa ra một số mục tiêu chung cho hệ thống các nhà trường và sẽ tập trung và tăng cường kết quả của học sinh, giảm khoảng cách học sinh yếu kém và học sinh giỏi. Thứ hai là tập trung vào những yếu tố kiến thức cơ bản; thứ ba là tập trung vào năng lực kết quả học sinh. Vấn đề quan trọng là giáo viên, họ chỉ có thể làm việc chuyên nghiệp nếu xây dựng nền văn hóa chuyên môn ở các nhà trường. Với việc dạy học, đổi mới chương trình dạy học cần xác định khung, tiêu chuẩn đánh giá thi cử, tiêu chuẩn của giáo viên. Kinh nghiệm cho thấy những quốc gia có xếp hạng cao về chất lượng giáo dục đều có giáo viên chất lượng tốt.

Để thực hiện tốt các mục tiêu đề ra của đổi mới căn bản toàn diện nền GD Việt Nam sau năm 2015, đã xác định rõ nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu đề ra bao gồm: Đổi mới tư duy và cơ chế quản lý GD là khâu đột phá; Hệ thống GD quốc dân; Đào tạo, bồi dưỡng và sử dụng nhà giáo và CBQL. Đặc biệt, đổi mới chương trình theo hướng chuyển từ cách tiếp cận nội dụng sang tiếp cận mục tiêu phát triển năng lực. Ngoài ra cần đổi mới thi, kiểm tra kiểm định, đánh giá chất lượng GD. Đồng thời đổi mới cơ chế tài chính, huy động các nguồn lực cho phát triển GD; Tăng cường hội nhập quốc tế, liên kết đào tạo nước ngoài…vv.

Tiếp cận theo năng lực

Không chỉ là xu hướng phát triển của giáo dục, các vấn đề cụ thể như: chương trình, SGK, đào tạo giáo viên, kiểm tra, đánh giá, phương pháp dạy học cũng được nhiều chuyên gia GD trong nước quan tâm. Theo ý kiến của TS Hoàng Thị Tuyết, giảng viên Khoa Giáo dục tiểu học (ĐHSP TP HCM) thì cần phải xác định rõ ràng, cụ thể hướng tiếp cận rồi mới xây dựng bộ trắc nghiệm, đánh giá chuẩn và muốn làm tốt được điều này thì rất cần thiết làm theo xu hướng quốc tế: “Chúng ta xây dựng những cái chuẩn nhưng làm sao chúng ta tạo điều kiện để hỗ trợ giáo viên thực sự là có thể vẫn phải linh hoạt, sáng tạo. Bộ GD-ĐT xác định tiếp cận theo hướng năng lực làm sao phát triển cho học sinh có được những năng lực cơ bản, những năng lực chuyên biệt để có thể vào đời và tôi thấy hướng này theo hướng quốc tế đang theo xây dựng chuẩn chúng tôi sẽ cố gắng xác lập những loại năng lực mà các học sinh xuyên qua các lớp đều đạt, các lớp khác nhau, các cấp học khác nhau để khi các em ra trường rồi các em vẫn sử dụng năng lực áp dụng việc học vào cuộc sống của mình và vào các công việc chuyên môn của mình chắc chắn những cái chuẩn chúng  ta nói sẽ xây dựng trên khung đó.”

 Sau khi nghe những chia sẻ của chuyên gia nước ngoài, các nhà khoa học giáo dục Việt Nam đã chia sẻ các kết quả nghiên cứu bước đầu các chủ đề này và tham vấn những ý kiến, kinh nghiệm của chuyên gia nước ngoài.

GS. TSKH Trần Kiều cho rằng: Kinh nghiệm quốc tế theo ông rất quý, chỉ có điều không dễ để có thể thống kê lại tất cả những xu thế giáo dục trên thế giới, mà chỉ có thể nhìn ở một số nước xem họ tiến hành công việc này theo một triết lý nào, theo những quan điểm chính thống nào. Còn ở Việt Nam thì phải có cách làm riêng phù hợp với tình hình thực tế.

Do đó, Giáo sư nhấn mạnh: Đổi mới căn bản và toàn diện đòi hỏi phải thực hiện  trên một cái phổ rất rộng, còn đây chỉ là vấn đề chương trình và sách. Dự kiến của Bộ GD-ĐT là sẽ cố gắng đi theo một cách tiếp cận mới, cách tiếp cận này ở một số nước tiên tiến, một số nước có nền giáo dục phát triển để thực hiện định hướng phát triển chương trình.

Phát triển năng lực người học không có nghĩa là mâu thuẫn với chuyện chúng ta trang bị cho học trò  kiến thức kỹ năng mà căn bản là ở chỗ muốn cho con người có được cái năng lực hành động họ lưu ý đến chuyện làm chứ không phải chỉ có tri thức, năng lực ở đây là năng lực làm, hành động chứ không chỉ có tri thức nên học được tri thức phát triển được kỹ năng để làm gì một cách hiệu qủa, chúng ta nên tham khảo để có thể học tập.

PGS TS Đỗ Ngọc Thống – PCT Hội đồng KH, Viện KHGDVN cho biết các nhà giáo dục Việt Nam đã nghiên cứu 3 xu hướng chính của giáo dục thế giới và đang chọn lọc cách tiếp cận các xu hướng này cho nền giáo dục Việt Nam, cụ thể là cách tiếp cận theo hướng phát triển năng lực.

Tiếp cận theo hướng năng lực thực chất là tiếp cận đầu ra, có điều đầu ra là các năng lực chung, tiếp cận về mặt kiến thức hay về mặt năng lực. Xu hướng mới nhất hiện nay là tiếp cận theo hướng năng lực, họ hình dung ra HS tốt nghiệp phổ thông phải có được những năng lực như thế nào để nó ứng phó được với cuộc sống bên ngoài bên cạnh năng lực chung mà ai cũng phải co, cần có những năng lực chuyên biệt: âm nhạc, vẽ, văn, năng lực toán học, năng lực sáng tạo…vv tư duy phê phán, năng lực chung ai cũng cần có trong cuộc sống.

Xu thế năng lực trong nhà trường để hình thành năng lực đó mình phải lựa chọn những môn học có vai trò chủ đạo để giảm đầu môn học đừng bắt HS phải học quá nhiều môn học, hình thành năng lực là không cần nhồi nhét, cách dạy và yêu  cầu HS vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống đời sống tránh chạy theo nội dung.

Các chuyên gia giáo dục đều thống nhất với việc cần đổi mới chương trình, đổi mới SGK, đổi mới cách dạy, cách học, cách kiểm tra, đánh giá… nhưng làm thế nào để các hình thức này được thực hiện phù hợp với đặc điểm, điều kiện của Việt Nam. Vì theo các chuyên gia giáo dục, giáo dục phương Tây có những điểm khác biệt và những điều kiện thuận lợi nên chúng ta chỉ có thể học hỏi kinh nghiệm chứ không sao chép hay bắt buộc giáo dục Việt Nam hoàn toàn đi theo cách làm của họ.