Có lẽ từ bao đời kiến trúc miền núi phía Bắc với những đặc thù riêng ít đổi thay. Dù ở riêng lẻ hay quần cư, biểu hiện dễ nhận thấy là mái nhà sàn hoặc nếp nhà của đồng bào miền xuôi lên khai hoang: Lưng tựa núi, mặt hướng ra cánh đồng. Kiến trúc nhà ở của đồng bào gắn liền với không gian sản xuất vật chất nuôi sống con người. Đặc điểm của kiến trúc miền núi nông thôn Thái Nguyên là hoà mình vào thiên nhiên và thân thiện với môi trường.
Kinh tế phát triển, những biểu hiện biến động dễ thấy của nông thôn Thái Nguyên nói chung, về kiến trúc nói riêng ta thấy: Sự gia tăng đột biến của dân số; cả gia tăng tự nhiên và cơ học; sự biến động của cơ cấu (trong đó có việc tách hộ) diễn ra phổ biến. Nền sản xuất tự cung, tự cấp tạo ra cơ cấu bản, làng theo quần cư luôn có xu hướng vào trong nay bung ra theo cơ cấu nền kinh tế thị trường tác động đến việc kiến trúc có xu hướng ra bên ngoài (biểu hiện hay bám theo các trục lộ). Các chương trình đầu tư của Chính phủ: Chương trình xóa đói giảm nghèo, chuyển đổi cây trồng vật nuôi… đã làm cho thu nhập tăng lên; người dân có điều kiện quan tâm đến xây dựng, đến nơi ở của mình. Mô hình nhà sàn, nhà đất, nhà gỗ với mái lợp ngói ống; mái tranh, mái cọ được thay thế bằng những vật liệu tiếp cận với công nghệ hiện đại: Gạch nung; bê tông; thép, kính… Tập quán ở cũng dần được thay đổi với đường bê tông; xí tự hoại; bếp ga, ti vi, tủ lạnh… và với các phương tiện giao thông cũng dần được cải thiện bằng ô tô, xe máy
Những yếu tố trên tác động mạnh đến bộ mặt kiến trúc nông thôn Thái Nguyên. Ngoài những yếu tố tích cực, sự đổi thay ấy không khỏi làm ta khắc khoải: Cảm quan kiến trúc dặc thù miền núi bị phá vỡ: Mái đặc trưng của nếp nhà sàn xưa thay bằng tôn xanh, tôn đỏ, bằng Fibrô xi măng tạo sự phản cảm với không gian núi rừng. Nơi nơi người ta làm nhà ống, đặc biệt là bám theo trục các lộ giao thông vừa được hình thành hoặc nâng cấp, vẫn cửa sắt xếp, con tiện, gờ phào. Qui hoạch xây dựng kể cả tự phát hay được lập ra trên bản đồ nặng về chia lô, chưa quan tâm nhiều đến cái "Hồn" của "Phố núi". Công tác quản lý quy hoạch còn nhiều bất cập, nhiều hạn chế.
Kiến trúc nông thôn Thái Nguyên một trong những nét đặc trưng của văn hóa miền núi phía Bắc trong thời hội nhập, giữ được bản sắc văn hóa là cái cần và cũng là yếu tố thúc đẩy sự phát triển, thiết nghĩ những điều ta cần làm: Quan tâm đến công tác quy hoạch; tập trung cho các thị trấn, thị tứ, các điểm dân cư tập trung. Tuy nhiên qui hoạch miền núi có khác; đừng có chia lô như ta vẫn làm. Ưu tiên khảo sát thật kỹ khu qui hoạch; tôn trọng địa hình, cảnh quan, định dạng các loại hộ: Hộ chỉ để ở, hộ ở kết hợp kinh doanh; ở kết hợp canh tác nông phẩm để đưa ra "qui chế" thông báo cho dân tự lựa chọn mô hình qui hoạch ở cho mình. Nhất thiết phải có "khoảng lùi". Đừng bao giờ đường đỏ trùng với chỉ giới xây dựng, phía trước nhà phải có vườn, có cây, khi ta mở rộng đường đỡ phải đền bù nhiều.
Khi có quy hoạch rồi, dân phải được biết bằng thông báo, bằng tời rơi; có thế quy hoạch mới đi vào cuộc sống và mang tính khả thi hơn.
Đối với kiến trúc công trình; đừng "né tránh" "nhà ống" vì nhà ống có những ưu điểm không phủ nhận: Bền chắc, vật liệu dễ kiếm; vốn ít; làm bé to đều được; khi có điều kiện thì nâng tầng; mở rộng, mức độ hoàn thiện cũng tuỳ theo túi tiền của người dân. Đặc biệt, phù hợp với xu thế "tách hộ" hiện nay.
Ứng xử thế nào đây, nên tổ chức khảo sát kỹ; qua thực tế; lựa chọn những công trình đã làm được đánh giá nhiều ưu điểm; lắng nghe ý kiến người dân; giao cho tổ chức tư vấn làm mẫu chuẩn; thông qua ngân sách, chuyển cho chính quyền cơ sở hướng dẫn cho dân trên nguyên tắc họ có quyền tự lựa chọn mẫu thiết kế cho chính mình. Quá trình thực hiện phải đảm bảo tính nguyên tắc: Dân phải cam kết (bằng văn bản) tuân thủ xây dựng theo mô hình công trình tự mình đã chọn và quy hoạch theo qui chế đã được thông báo (việc thực hiện cũng bằng cam kết) chính quyền cơ sở cứ bám lấy qui chế; cam kết mà kiểm tra; chắc rằng qui hoạch kiến trúc nông thôn Thái Nguyên sẽ đi vào khuôn khổ; Kiến trúc qui hoạch nông thôn Thái Nguyên sẽ giữ được và tạo lập được cái "Hồn" cái "Bản sắc" cho mình.
