Khởi nghĩa Thái Nguyên 1917: Khát vọng về một nền thái bình

Vùng đất Thái Nguyên giữ vị trí trung tâm của vùng chiến lược phía Bắc sông Hồng, được các triều đại phong kiến coi là “phên dậu” đất nước. Chính vị trí chiến lược đặc biệt này đã hun đúc cho người dân Thái Nguyên một tinh thần yêu nước, kiên trung, bất khuất trước quân thù.

Sau khi thiết lập được ách thống trị và tiến hành khai thác thuộc địa tại Việt Nam, biết rõ vị trí chiến lược của Thái Nguyên và tinh thần yêu nước của người dân nơi đây, thực dân Pháp tập trung một lực lượng quân sự lớn bao gồm lính viễn chinh và lính khố đỏ, khố xanh, trải ra dày đặc trên địa bàn tỉnh. Nhà tù Thái Nguyên cùng với nhà tù Côn Đảo là 2 nhà tù lớn nhất - địa ngục trần gian xứ An Nam lúc bấy giờ. Dân chúng rên xiết dưới ách cai trị của bọn thực dân. Giữa đêm trường tối tăm đó, cuộc hội ngộ giữa viên đội khố xanh Trịnh Văn Cấn (tức Đội Cấn) và người tù chính trị Lương Ngọc Quyến đã trở thành cuộc gặp gỡ lịch sử, tạo nên một cuộc dấy binh long trời lở đất.

Đêm 30 rạng ngày 31/8/1917, các mũi tiến công của nghĩa quân toả đi, phá nhà tù, giải phóng tù nhân. Sau đó, lần lượt đánh chiếm Dinh công sứ, Nhà dây thép, sở Lục lộ, sở Điền bạ, Toà án, nhà đoan, kho vũ khí, kho bạc... Chỉ trong một đêm, dưới sự lãnh đạo của Đội Cấn và Lương Ngọc Quyến, nghĩa quân đã làm chủ được tỉnh lị, phát đi các tuyên ngôn, tuyên bố “Thái Nguyên độc lập”, đặt quốc hiệu là Đại Hùng, quốc kỳ là lá cờ “Nam Binh Phục Quốc” nền vàng có 5 ngôi sao đỏ, thành lập Thái Nguyên Quang phục Quân, kêu gọi nhân dân tham gia khởi nghĩa. Cuộc khởi nghĩa hợp lòng dân nhanh chóng nhận được sự hưởng ứng với lực lượng lên tới trên 600 nghĩa sỹ.

Với tinh thần chiến đấu ngoan cường, nghĩa quân đã làm chủ tỉnh lị trong vòng 1 tuần và liên tục chiến đấu kéo dài hơn 6 tháng trên một địa bàn khá rộng lớn tại Thái Nguyên và các vùng lân cận thuộc Bắc Giang, Vĩnh Phúc, Phúc Yên, Hà Nam, Hưng Yên...

Chiến thắng của cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên đã đi vào lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc tăng thêm niềm tin vào lý tưởng độc lập dân tộc, cổ vũ khí phách anh hùng và lòng yêu nước sâu sắc của nhân dân. Lần đầu tiên trong lịch sử cận đại Việt Nam, một cuộc khởi nghĩa diễn ra, giành được chính quyền tại một tỉnh, có tuyên ngôn, tuyên bố nền độc lập, có quốc kỳ, quốc hiệu, thành lập quân đội riêng. Lá cờ “ngũ tinh” của cuộc khởi nghĩa với lời kêu gọi “Để khỏi phụ lòng mong đợi của khí thiêng và sông núi, đồng bào hãy cố gắng hơn nữa để hoàn thành sự nghiệp vĩ đại này, hiên ngang kéo ngọn cờ 5 sao của chúng ta khắp năm châu” đã cho thấy ý chí và khát vọng lớn lao của những người lãnh đạo và nghĩa quân, ước mong về một nền thái bình cho toàn thế giới.

Cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên đã làm rung chuyển chính quyền thực dân Pháp ở Đông Dương, chấn động dư luận thế giới, đã viết lên một trang sử vàng oanh liệt chống thực dân Pháp xâm lược. Cuộc khởi nghĩa không chỉ để lại cho thế hệ sau những giá trị tinh thần cao đẹp, mà còn để lại cả một di sản về truyền thống đấu tranh bất khuất của nhân dân các dân tộc tỉnh Thái Nguyên.

95 năm qua, nhân dân các dân tộc tỉnh Thái Nguyên đã phát huy truyền thống lịch sử, nỗ lực phấn đấu xứng đáng với tinh thần của cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên. Tinh thần đấu tranh ấy và truyền thống bất khuất được hun đúc qua bao thế hệ đã không ngừng được phát huy, đặc biệt là từ khi có Đảng, có Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo, Thái Nguyên manh đất giàu truyền thống lịch sử cách mạng: là nơi thành lập đội Cứu quốc quân II - một trong những tiền thân của QĐND Việt Nam anh hùng. Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954), Thái Nguyên là trung tâm của ATK - Thủ đô kháng chiến với hầu hết các cơ quan đầu não của kháng chiến ở và chỉ đạo cách mạng, là nơi khởi nguồn chiến thắng Điện Biên Phủ chấn động toàn cầu. Trong kháng chiến chống Mỹ, nhân dân Thái Nguyên tự hào đã làm nên kỳ tích khi xây dựng Khu Gang Thép Thái Nguyên - cánh chim đầu đàn của nền Công nghiệp Việt Nam; tự hào đã bắn rơi chiếc máy bay thứ 1000 của địch trên bầu trời miền Bắc. Hàng chục ngàn con em các dân tộc Thái Nguyên đã có mặt trên khắp các chiến trường, với sự hy sinh xương máu to lớn, trong đó có sự hy sinh anh dũng của 60 liệt sỹ TNXP Đại đội 915 tối 24/12/1972.