Đỉnh cao của phong trào cách mạng trong những năm 1930-1931

Cách đây tròn 85 năm, phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh đã diễn ra, đỉnh cao là cuộc biểu tình ngày 12-9-1930 ở huyện Hưng Nguyên (tỉnh Nghệ An). Xô Viết Nghệ Tĩnh được coi là đỉnh cao của phong trào cách mạng trong những năm 1930-1931 và là cuộc khởi nghĩa đầu tiên dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam kể từ khi ra đời.

Dưới chế độ thực dân phong kiến, tỉnh Hà Tĩnh không có công nghiệp; còn tỉnh Nghệ An, tại ngã ba Vinh - Bến Thủy có một nhà ga xe lửa lớn, một nhà máy điện, một nhà máy diêm, 5 nhà máy cưa, 2 xưởng sửa chữa ô tô và một vài xưởng nhỏ, tất cả có 4.000 công nhân. Địa hình hai tỉnh có nhiều rừng núi, đất đai cằn cỗi, thường xảy ra bão lụt. Đời sống của các tầng lớp nhân dân lao động hết sức điêu đứng. Thêm vào đó, các vụ bắt bớ, đàn áp của chính quyền thực dân diễn ra tàn bạo trên khắp cả nước.

Đặc biệt sau cuộc khởi nghĩa Yên Bái của Việt Nam Quốc dân Đảng, bầu không khí chính trị Việt Nam càng trở nên ngột ngạt. Vào thời điểm đó ngọn cờ giải phóng dân tộc được giai cấp công nhân, đứng đầu là Đảng Cộng sản Việt Nam giương cao. Sau khi hợp nhất, Đảng Cộng sản Việt Nam đã trở thành một chính đảng thống nhất về tổ chức và đúng đắn về cương lĩnh chính trị, đã nhanh chóng tập hợp lực lượng, phát động và lãnh đạo quần chúng đấu tranh với hàng loạt các cuộc đấu tranh Bắc Kỳ Trung Kỳ và Nam Kỳ tạo thành cao trào cách mạng trong những năm 1930-1931.

Cao trào, diễn ra trên 25 tỉnh thành và đạt tới đỉnh điểm trên đất Nghệ Tĩnh. Ở Nghệ Tĩnh, phong trào đấu tranh bùng nổ vào sáng ngày 1-5-1930 với sự tham gia của công nhân khu công nghiệp Vinh - Bến Thủy và nông dân các huyện lân cận đòi tăng lương, giảm giờ làm, bỏ sưu, giảm thuế, chống khủng bố, ủng hộ cuộc đấu tranh của công nhân nhà máy dệt Nam Định, ủng hộ Liên bang Xô Viết.

Ngày 1-9-1930, 20.000 nông dân Thanh Chương biểu tình đòi giảm thuế, thả tù chính trị. Lính Pháp nổ súng, những đoàn người biểu tình kết thành đội ngũ tiến vào huyện đường, phá nhà giam, giải phóng tù nhân, đốt dinh tri huyện cùng với giấy tờ, sổ sách trong đó. Bọn hào lý, địa chủ bỏ chạy. Đại bộ phận các thôn xã thuộc huyện Thanh Chương, chính quyền tay sai tan rã. Nhân dân xã Võ Liệt (Thanh Chương) tự đứng ra tổ chức, điều hành công việc trong thôn xã. Thắng lợi của phong trào nông dân Thanh Chương đã góp phần khích lệ các cuộc đấu tranh ở các nơi khác.

Phong trào được đẩy lên đỉnh điểm, đó là cuộc đấu tranh của 8.000 nông dân huyện Hưng Nguyên ngày 12-9 với những khẩu hiện như “Đả đảo chủ nghĩa đế quốc! Đả đảo phong kiến”. Đoàn biểu tình xếp thành hàng dài kéo về thành phố Vinh. Trước tình hình đó thực dân Pháp đã cho máy bay ném bom, xả súng liên thanh vào đoàn biểu tình, làm chết 217 người, bị thương 125 người, đốt cháy 177 nóc nhà. Hai làng Lộc Châu và Lộc Hải bị triệt hạ, 217 nóc nhà bị đốt cháy, 30 người bị bắn chết. Song điều đó cũng không ngăn cản được phong trào đấu tranh của nông dân mà càng làm cho cuộc đấu tranh thêm sục sôi khiến cho chính quyền thực dân hết sức lo sợ.

Từ năm 1931, thực dân Pháp và tay sai đã thực hiện một cuộc khủng bố tàn bạo ở Nghệ Tĩnh. Đồn bốt được dựng lên, những đơn vị lính lê dương, lính khố đỏ được điều tới, lệnh thiết quân luật được ban bố. Cùng lúc, chúng sử dụng những thủ đoạn thâm độc như tổ chức "rước cờ vàng", "nhận thẻ quy thuận", tung các loại sách báo vu cáo chủ nghĩa cộng sản, ráo riết truy lùng, bắt bớ các chiến sĩ cộng sản và những người yêu nước.

Mặc dù quần chúng cách mạng đã tích cực đấu tranh chống mọi thủ đoạn đàn áp, lừa bịp của địch, nhưng do lực lượng không cân sức, phong trào Nghệ Tĩnh dần dần đi xuống.

Cao trào cách mạng 1930-1931 với đỉnh cao là Xô Viết Nghệ Tĩnh tuy chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, nhưng có ý nghĩa hết sức to lớn. Cao trào cách mạng cùng sự ra đời của chính quyền Xô Viết là kết tinh sức mạnh to lớn của khối liên minh công nông do giai cấp công nhân lãnh đạo, nó đã chứng minh đường lối lãnh đạo của Đảng là đúng đắn, đồng thời đây được coi là cuộc diễn tập đầu tiên dưới vai trò lãnh đạo của Đảng. Cũng từ đây khối liên minh công nông được hình thành, chứng tỏ tinh thần oanh liệt và năng lực cách mạng của nhân dân lao động Việt Nam. Phong trào tuy thất bại, nhưng nó rèn luyện lực lượng cho cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 giành được thắng lợi, mang lại nền độc lập, tự do cho dân tộc ta.

Khởi đầu của phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh là ngày 1-5-1930, nhưng đỉnh cao của cuộc đấu tranh là ngày 12-9-1930, nên hàng năm ngày 12-9 được lấy làm Ngày kỷ niệm phong trào cách mạng này.