Chất vấn (CV) và trả lời CV là hoạt động quan trọng thể hiện vai trò giám sát của HĐND. Nếu CV chỉ đơn thuần là giải thích, người trả lời CV chỉ việc lên bục đọc lại văn bản đã chuẩn bị trước thì coi như hoạt động CV thất bại. Do đó, trong CV và trả lời CV cần thiết phải tăng tính đối thoại, hỏi đáp trực tiếp tại hội trường.
Bài 2: Tăng tính đối thoại trong hoạt động chất vấn
"Hỏi - đáp" còn khiêm tốn
Thực tế cho thấy, trong một số kỳ họp HĐND tỉnh nhiệm kỳ qua, hoạt động CV và trả lời CV chưa thật sự làm hài lòng đại biểu và cử tri bởi thực chất người trả lời CV giống như đang giải trình vấn đề trên cơ sở đọc văn bản đã chuẩn bị sẵn. Nhiều câu trả lời của người được CV còn chung chung, ít thừa nhận trách nhiệm và không đưa ra được phương hướng, cách giải quyết vấn đề được CV. Kỳ họp gần đây nhất (kỳ họp thứ 15), trong phiên CV và trả lời CV, không ít lần các đại biểu cũng như cử tri (xem truyền hình trực tiếp) tỏ ra ngán ngẩm về những phần trả lời rời rạc, thiếu trọng tâm, nếu không muốn nói là lan man, lạc đề của lãnh đạo một số sở, ngành. Có trường hợp chủ toạ kỳ họp phải yêu cầu người được CV dừng trả lời vì không đi thẳng vào vấn đề câu hỏi đặt ra, quanh co, tránh né. Lại có trường hợp đang đăng đàn giải trình bằng văn bản bỗng dừng lại, xuống chỗ ngồi tìm tờ tài liệu bị thiếu khiến phần trả lời nhạt nhẽo, không thuyết phục, làm đại biểu và cử tri thất vọng.
Có thể thấy, trong mỗi kỳ họp, thường tỷ lệ câu hỏi CV cũng rất khiêm tốn, nội dung còn chưa trọng tâm, dài dòng. Ngay như kỳ họp thứ 13 vừa qua, cả phiên CV chỉ có 4 câu hỏi bằng văn bản. Sau khi lãnh đạo các ngành liên quan đăng đàn trả lời (tất nhiên là cũng bằng văn bản) thì không có hoặc rất hiếm câu hỏi tranh luận, trao đi đổi lại đến tận cùng của vấn đề giữa người CV và người được CV tại hội trường. Do vậy, phiên CV, trả lời CV vốn được cử tri mong đợi, quan tâm lại chưa diễn ra sôi nổi.
Mặt khác, số lượt đặt câu hỏi CV thời gian qua vẫn chủ yếu tập trung ở một số đại biểu. Có đại biểu kỳ họp nào cũng CV, nhưng cũng không ít đại biểu cả nhiệm kỳ không đặt câu hỏi CV lần nào.
Tăng tính đối thoại
Thực tế hoạt động CV và trả lời CV tại các kỳ họp HĐND tỉnh thời gian qua đã và đang đòi hỏi phải có những đổi khác trong hoạt động này. Trong khuôn khổ chương trình họp báo trước mỗi kỳ họp HĐND tỉnh, đã có lần đồng chí Dương Văn Lành, Ủy viên Thường trực HĐND tỉnh chia sẻ: Tính đối thoại và hỏi đáp trực tiếp, công khai trên diễn đàn tại các phiên CV và trả lời CV là rất cần thiết trong hoạt động giám sát của HĐND. Do đó, người được CV ngoài đăng đàn trả lời bằng văn bản những câu hỏi đã gửi trước thì phải trả lời "vo" trực tiếp trên hội trường những câu hỏi phát sinh. Là tư lệnh của một ngành thì đòi hỏi phải nắm chắc tất cả các nội dung, vấn đề ngành mình quản lý. Việc trả lời trực tiếp (không chuẩn bị trước) trên diễn đàn HĐND tỉnh (được công khai trên báo chí) thể hiện bản lĩnh, trình độ của người đứng đầu mỗi ngành, là dịp để nhìn nhận, đánh giá năng lực cán bộ.
Theo đó, trong những kỳ họp tới đây, Thường trực HĐND tỉnh sẽ chỉ đạo, điều hành các phiên CV và trả lời CV trên cơ sở tiệm cận dần tới việc đi đến tận cùng của sự việc, vấn đề được đưa ra CV. Nghĩa là có sự trao qua, đổi lại giữa người CV và người trả lời CV ngay tại hội trường để đi đến chân lý. Điều đó sẽ làm hài lòng người trực tiếp CV cũng như cử tri khi theo dõi kỳ họp. Hơn thế, còn giúp nâng cao trách nhiệm giải quyết vấn đề sau CV của người được CV. Vấn đề kỳ họp trước đưa ra mà đến kỳ họp này vẫn chưa được giải quyết thì tiếp tục đặt câu hỏi CV, truy nguyên trách nhiệm. Câu hỏi CV sẽ được tổng hợp từ nhiều kênh thông tin khác nhau (cử tri, giám sát, báo chí...) để tạo độ chính xác và đa chiều. Những câu hỏi có tính chiến lược thì chuẩn bị bằng văn bản, những vấn đề nóng hổi, cấp thiết cần xử lý ngay thì đặt câu hỏi trực tiếp trên diễn đàn...
Hiệu ứng tích cực
Theo đánh giá của Thường trực HĐND tỉnh khóa XII, từ đầu nhiệm kỳ đến nay, có 73 lượt đại biểu HĐND tỉnh CV tại hội trường. Việc đặt câu hỏi CV tại các kỳ họp phần đông là các đại biểu chuyên trách, trong đó một phần không nhỏ ở các Ban HĐND tỉnh (Ban Dân tộc có 11 lượt câu hỏi CV, Ban Pháp chế có 15 lượt, Ban Văn hóa - Xã hội có 5 lượt...).
Để hoạt động CV đạt hiệu quả cao, rất cần người CV và người được CV nâng cao vai trò, trách nhiệm. Theo lãnh đạo Ban Văn hóa - Xã hội HĐND tỉnh thì người CV phải dành thời gian lắng nghe, tiếp thu ý kiến nhiều chiều từ cử tri, xem xét thực tế trước khi thực hiện quyền CV. Thời gian qua, nhiều ý kiến CV có chất lượng của đại biểu là thành viên Ban đã được UBND tỉnh chỉ đạo các cơ quan chức năng quan tâm tổ chức thực hiện. Cũng nhờ các câu hỏi CV nóng hổi của đại biểu nên tình trạng ô nhiễm môi trường của Nhà máy Chế biến tinh bột sắn xuất khẩu thuộc Công ty cổ phần Sơn Lâm đặt tại xóm Nhị Hòa, xã Đồng Bẩm (T.P Thái Nguyên) được xử lý sớm. Các vấn đề về quản lý đất đai, nhà ở xã hội cho công nhân tại các khu, cụm công nghiệp… cũng được quan tâm giải quyết.
Theo Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh, thông qua hoạt động CV, nhiều vấn đề cử tri quan tâm đã được giải quyết. Trong nhiệm kỳ qua, các vấn đề mà thành viên trong Ban nêu ra cơ bản được UBND tỉnh và các ngành tiếp thu, đồng thời có phương án, giải pháp xử lý kịp thời. Cụ thể như tình trạng doanh nghiệp vừa và nhỏ khó tiếp cận với vốn ngân hàng hay công tác quản lý cấp phép, cung cấp danh sách các doanh nghiệp chưa thực hiện hoặc thực hiện chưa đúng cam kết về bảo vệ môi trường. Đặc biệt, đã phản ánh và CV đến cùng về tiến độ triển khai Dự án Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Việt Bắc; vấn đề quản lý đối với các loại xe quá khổ, quá tải làm hư hại đường giao thông; tình trạng điện sinh hoạt ở một số xã thuộc T.P Thái Nguyên rất yếu, gây khó khăn cho sản xuất và sinh hoạt của nhân dân; việc triển khai dự án thoát nước và xử lý nước thải T.P Thái Nguyên phá vỡ kết cấu các tuyến đường...
Như vậy một lần nữa có thể khẳng định, vai trò của hoạt động CV và trả lời CV tại các kỳ họp HĐND tỉnh là rất quan trọng. Nếu làm tốt hoạt động này, ngoài phát huy được chức năng giám sát của HĐND còn giúp đẩy nhanh tiến độ giải quyết các vấn đề quan tâm đồng thời nhận biết rõ năng lực cán bộ và củng cố lòng tin của cử tri đối với cơ quan dân cử ở địa phương.
