Nghĩ về các bài viết trên báo Nhân dân của Hồ Chủ tịch

Không chỉ là người sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn là người sáng lập và đặt nền móng cho nhiều tổ chức chính trị, quân sự, văn hóa xã hội.

Riêng đối với báo chí, cũng không chỉ là người sáng lập ra nền Báo chí cách mạng, đào tạo, dìu dắt và bồi dưỡng nhiều thế hệ các nhà báo Việt Nam, Hồ Chủ tịch còn là một cây bút lão luyện với vô vàn các bài báo lớn nhỏ, được viết bằng nhiều thể loại với các ngôn ngữ khác nhau trên thế giới.

Vì thế, việc nhìn nhận hay đánh giá về Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ ở riêng góc độ nhà báo trong bài báo ngắn này cũng là điều không thể. Do đó, hãy xem đây là cảm nhận, là suy nghĩ của cá nhân người viết bài này qua Tập I bộ sách “Những bài viết của Bác Hồ trên Báo Nhân dân” do báo Nhân dân phối hợp với NXB Chính trị quốc gia- Sự thật xuất bản. Theo kế hoạch, sách sẽ gồm ba tập, tập hợp khoảng hơn 1.200 bài báo được đăng trên báo Nhân dân từ năm 1951 cho đến khi Người qua đời (9-1969).

Phần 1 cuốn “Những bài viết của Bác Hồ trên Báo Nhân dân” đã ra mắt vào tháng 3/2016, gồm 359 bài báo được Hồ Chủ tịch viết từ năm 1951 đến năm 1954. Trong đó có 134 tác phẩm lần đầu được công bố. Các tập 2 và 3 sẽ tiếp tục được công bố trong thời gian tới.

Đây là cuốn sách không chỉ có giá trị tư liệu lịch sử mà còn rất có ích đối với nghề báo hay nói một cách khác, đây chính là cuốn cẩm nang cho những người viết báo chiêm nghiệm và học hỏi.

Vậy những người làm báo chúng ta hôm nay học hỏi những điều gì ở Hồ Chủ tịch?

Thứ nhất, chúng ta học Hồ Chủ tịch về sức làm việc không mệt mỏi. Chỉ trong vòng khoảng 3 năm 8 tháng, từ bài đầu tiên được đăng tải trên báo Nhân dân ngày 11-3-1951 đến bài báo cuối cùng đăng tải ngày 31-12-1954, Hồ Chủ tịch đã viết 359 bài báo. Tức là riêng trên báo Nhân dân giai đoạn này, mỗi năm Người viết khoảng 100 bài báo.

Xin chưa bàn đến chất lượng, chỉ tính số lượng thì trong điều kiện thời điểm hết sức khó khăn về mọi phương diện ở Chiến khu Việt Bắc, đây là một con số không phải ai cũng làm được.

Thứ hai, về giá trị nghệ thuật, với quan điểm “viết cho ai, viết để làm gì và viết như thế nào” nên văn phong của Người rất giản dị, dễ đọc, dễ hiểu, song cũng vô cùng uyên bác, sắc sảo. Những lý tưởng mà Người đề cập luôn thiết thực và gần gũi.

Thứ ba, về thể loại báo chí của Hồ Chủ tịch rất phong phú. Từ bình luận, chính luận, phóng sự, bút ký, ghi chép, tin vắn, minh họa… cho đến những thơ ca đều được Người sử dụng tùy theo từng hoàn cảnh và đối tượng “viết cho ai, để làm gì” một cách cụ thể.

Thứ tư là về văn phong, Hồ Chủ tịch sử dụng rất đa dạng giọng điệu, khi đanh thép, lúc nhẹ nhàng, khi hài hước, hóm hỉnh, lúc mỉa mai, chế giễu… Với sự hiểu biết vô cùng phong phú, Người còn sử dụng rất đắc địa những ca dao, thành ngữ, tục ngữ và cả các điển tích cổ trong các bài viết của mình.

Thứ năm, đó là tác phong viết ngắn. Thực ra, trong văn học nghệ thuật và báo chí, giá trị của một tác phẩm không nằm ở sự dài hay ngắn mà ở chỗ hay hay không hay, hiệu quả hay không hiệu quả. Tuy nhiên đối với truyền thông, một tác phẩm báo chí hay, hiệu quả mà lại ngắn gọn thì là điều hơn cả tuyệt vời. Nhất là trong xu hướng báo chí hiện đại hôm nay, khi mà nhịp độ của cuộc sống luôn gấp gáp, đặc biệt là với các loại hình báo điện tử.

Trong nghề báo, có một “qui luật” truyền miệng, đó là các “nhà báo lớn” thường viết về vấn đề nhỏ nhưng hiệu quả lớn. Ngược lại, những “nhà báo nhỏ” thường viết về những vấn đề lớn nhưng hiệu quả thường khiêm tốn. Nói ngắn gọn là “nhà báo lớn viết bài báo bé (ngắn), nhà báo bé, viết bài báo to (dài)”.

Điểm lại trong số 359 bài báo của tập 1 vừa xuất bản, có thể nhận thấy không dưới 2/3 trong tổng số là những bài báo ngắn, chỉ khoảng trên dưới 500 – 600 từ.

Đặc biệt, có những bài chỉ trên dưới một trăm từ như “Chiếc cầu bằng người” được in trên báo Nhân dân ngày 22-11-1951, “Ai phá đạo”- Nhân dân ngày 15-2-1953, “Nhất thế giới” - ngày 12-12-1954, “Tên các đường phố” - ngày 30-12-1954…
Có một chi tiết có lẽ không phải ai cũng biết, đó là bài viết cuối cùng trước lúc Người đi xa là bài viết cho mục “Người tốt, việc tốt”.

Học tập Người, nhiều tờ báo đã làm rất tốt chuyên đề này đồng thời mở thêm các mục mới nhằm sẻ chia nỗi đau như “Tấm lòng Vàng” của báo Lao động hay “Quỹ Nhân ái” của báo Dân trí như lời tâm sự của ông Phạm Huy Hoàn, Tổng biên tập báo Dân trí khi trả lời phỏng vấn báo Nhà báo &Công luận dịp 21-6 vừa qua: "Tôi luôn tâm đắc với câu nói của Bác Hồ khi nói về báo chí với trách nhiệm xã hội của báo chí: Tờ báo chỉ là giấy trắng mực đen mà thôi. Nhưng với giấy trắng mực đen ấy người ta có thể viết những bức tối hậu thư, người ta có thể viết những bức thư yêu thương. Những bức thư yêu thương chính là những bài viết thấm đẫm tính nhân văn - nhân ái từ trái tim nhà báo để góp phần khơi gợi tấm lòng “thương người như thể thương thân” được lan tỏa trong xã hội".

Trở lại với cuốn sách trên, viết về Hồ Chủ tịch, đã và đang có hàng ngàn, hàng vạn tác phẩm với đủ các hình thức, thể loại và độ ngắn dài. Trong bài viết nhỏ này, người viết chỉ ghi lại những bài học cho riêng mình đối với nghề báo mà ở đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh là bậc thầy lỗi lạc.

Mong rằng Báo Nhân dân và Nhà Xuất bản Chính trị Quốc gia - Sự thật sớm cho ra mắt toàn bộ 1.200 bài viết của Hồ Chủ tịch để chúng ta tiếp tục được đọc những tác phẩm của Người.